کرد پرس- سنجش از دور ماهواره‌ای (Remote Sensing) یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت پایدار منابع طبیعی و کشاورزی است. شاخص‌هایی مانند NDVI (Normalized Difference Vegetation Index) برای ارزیابی سلامت پوشش گیاهی، رطوبت خاک و پیش‌بینی محصول استفاده می‌شوند.

ایران با چالش‌هایی مانند کم‌آبی، خشکسالی و تغییرات اقلیمی روبرو است و نیاز به داده‌های بومی و واقعی‌زمان دارد. ماهواره‌های ظفر ۲ (ساخته دانشگاه علم و صنعت)، پایا (ساخته صنایع الکترونیک ایران، سنگین‌ترین ماهواره عملیاتی با وزن ۱۵۰ کیلوگرم) و کوثر (ساخته بخش خصوصی با ترکیب تصویربرداری و اینترنت اشیا) برای حل این چالش‌ها طراحی شده‌اند.

پرتاب همزمان سه ماهواره بومی ایرانی ظفر ۲، پایا (معروف به طلوع ۳) و کوثر (نسخه ارتقایافته ۱.۵) در تاریخ ۷ دی ۱۴۰۴ (۲۸ دسامبر ۲۰۲۵) با پرتابگر سایوز از پایگاه وستوچنی روسیه، نقطه عطفی در برنامه فضایی ایران است. این ماهواره‌ها به عنوان یک منظومه سنجش از دور مکمل، قابلیت‌های پیشرفته‌ای در تصویربرداری اپتیکی و چندطیفی ارائه می‌دهند که مستقیماً به مدیریت منابع طبیعی، کشاورزی دقیق و پایش محیط زیست کمک می‌کنند. این دستاورد، وابستگی به داده‌های خارجی را کاهش داده و خودکفایی ایران در پایش سرزمینی را تقویت می‌نماید.

مشخصات فنی ماهواره‌ها

ظفر ۲: دقت تفکیک مکانی حدود ۱۰-۱۵ متر، تمرکز بر تصویربرداری رنگی و پایش عمومی منابع طبیعی، کشاورزی و مخاطرات.

پایا (طلوع ۳): دقت ۵ متر (تک‌طیفی) و ۱۰ متر (رنگی)، سنگین‌ترین ماهواره سنجشی عملیاتی ایران، مناسب برای نقشه‌برداری دقیق و مدیریت منابع آب.

کوثر ۱.۵: دقت حدود ۳.۴۵-۴ متر (چندطیفی شامل NIR)، ادغام با قابلیت IoT برای جمع‌آوری داده‌های حسگرهای زمینی، تمرکز ویژه بر کشاورزی هوشمند.

این ماهواره‌ها در مدار لئو (LEO) با ارتفاع حدود ۵۰۰ کیلومتر قرار می‌گیرند و منظومه اولیه‌ای برای پوشش مداوم ایجاد می‌کنند.

کاربردها این ماهواره ها در کشاورزی دقیق: کشاورزی دقیق (Precision Agriculture) با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای، مصرف منابع را بهینه می‌کند. کوثر با باندهای NIR، شاخص NDVI را محاسبه کرده و استرس آبی، بیماری‌های گیاهی و نیاز به آبیاری متغیر (Variable Rate Irrigation) را شناسایی می‌نماید که می‌تواند مصرف آب را تا ۳۰ درصد کاهش دهد. پایا و ظفر ۲ با تصویربرداری گسترده، پایش مزارع بزرگ، پیش‌بینی محصول و تشخیص آفات را ممکن می‌سازند. ادغام IoT در کوثر، داده‌های محلی (رطوبت خاک، دما) را با تصاویر ماهواره‌ای ترکیب کرده و بهره‌وری را ۱۵-۲۵ درصد افزایش می‌دهد. این فناوری‌ها امنیت غذایی را در شرایط کم‌آبی تقویت می‌کنند.

کاربردها در مدیریت منابع طبیعی: این ماهواره‌ها پایش تغییرات پوشش گیاهی، فرسایش خاک، جنگل‌زدایی و منابع آبی را فراهم می‌کنند. پایا با دقت بالا، نقشه‌برداری منابع آب (دریاچه‌ها، رودخانه‌ها) و نظارت بر خشکسالی را انجام می‌دهد. ظفر ۲ برای ارزیابی کلی منابع طبیعی و کوثر برای پایش دقیق اراضی کشاورزی و محیط زیست کاربرد دارد. تحلیل سری زمانی تصاویر (Time-Series Analysis) تغییرات اقلیمی را نشان داده و به سیاست‌گذاری پایدار کمک می‌کند.

بنابراین پرتاب این سه ماهواره، ایران را به خودکفایی در سنجش از دور نزدیک‌تر کرده و وابستگی به سیستم‌های خارجی مانند Sentinel را کاهش می‌دهد. این دستاورد نه تنها پیشرفت فنی علی‌رغم تحریم‌ها را نشان می‌دهد، بلکه پایه‌ای برای منظومه‌های بزرگ‌تر آینده است. کاربردهای عملی در کشاورزی و منابع طبیعی، به توسعه پایدار و افزایش تاب‌آوری کشور کمک شایانی خواهد کرد.

*مجید پاتو - استادیار پژوهش، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ارومیه، ایران.