به گزارش کردپرس، سالها پس از کنار گذاشته شدن ترکیه از برنامه جنگندههای F-35، تلاش بیوقفه آنکارا برای بازگشت به این پروژه، بازتابدهندهی کشمکش عمیقتری بر سر جایگاه، امنیت، جاهطلبی ژئوپولیتیک و نفوذ ترکیه در درون ناتو است.
دیدار ترامپ و اردوغان و احیای یک رؤیای قدیمی
در ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۵، «رجب طیب اردوغان» رئیسجمهور ترکیه با «دونالد ترامپ» رئیسجمهور ایالات متحده در کاخ سفید دیدار کرد. این نخستین دیدار دو رهبر از سال ۲۰۱۹ بود و بیش از دو ساعت و نیم به طول انجامید. محور گفتوگوها شامل قرارداد ۶ میلیارد دلاری خرید ۴۰ فروند جنگنده جدید F-16 و طرح مدرنسازی ناوگان فعلی ترکیه، میانجیگری آنکارا در بحران غزه و برقراری آتشبس موفقیتآمیز، و همچنین قرارداد تجاری جدید با شرکت بوئینگ برای خرید ۲۲۵ هواپیما بود.
یکی از مهمترین موضوعات مطرحشده، مسئله حذف ترکیه از برنامه جنگندههای F-35 در پی خرید سامانه موشکی روسی S-400 در سال ۲۰۱۹ بود. ترکیه پیشنهاد داده بود برای بازگشت به برنامه، برخی از بخشهای حساس سامانه S-400 را غیرفعال کند، اما واشنگتن شروط دیگری را ؛ از جمله توقف واردات نفت و گاز از روسیه مطرح کرد.
ترامپ پیشتر اشاره کرده بود که تحریمهای اعمالشده بر اساس قانون «مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریمها» (CAATSA) میتواند در صورت موفق بودن دیدار «تقریباً بلافاصله» لغو شود، اما گفتوگوهای دو طرف پیشرفت ملموسی نداشت و تا تاریخ ۱۲ اکتبر هیچ نقشهراهی برای رفع اختلافات و بازگشت ترکیه به برنامه F-35 اعلام نشد.
چرا ترکیه از برنامه F-35 حذف شد؟
ترکیه از اوایل دهه ۲۰۰۰ به دنبال خرید سامانه پدافند هوایی پاتریوت از آمریکا بود، اما با شرط انتقال فناوری و تولید مشترک. واشنگتن با این درخواست مخالفت کرد و تنها فروش مستقیم بدون انتقال فناوری را پذیرفت. این مسئله، آنکارا را به سمت خرید سامانه روسی S-400 سوق داد؛ اقدامی که نهایتاً باعث اخراج ترکیه از برنامه F-35 در سال ۲۰۱۹ شد.
اردوغان در سال ۲۰۱۹ در پاسخ به منتقدان گفت: «شما درخواست ما برای خرید پاتریوت را رد کردید... ما خواستار خرید بودیم، اما نمیفروشید. پس چه باید میکردیم؟ از هر کسی که میفروشد، خرید میکنیم.»
اما این تنها بخشی از واقعیت بود؛ ترکیه صرفاً خریدار نبود، بلکه به دنبال خودکفایی و انتقال فناوری نظامی بود — هدفی که حتی متحدان باسابقهای چون کرهجنوبی نیز از آمریکا دریافت نکردهاند.
از دهه ۲۰۰۰ به بعد، سیاست خارجی ترکیه از دکترین انزواگرایانه آتاتورک («صلح در داخل، صلح در جهان») فاصله گرفت و به سمت مداخلهگرایی منطقهای و نئوعثمانیگری حرکت کرد. این تحول با رشد صنایع دفاعی داخلی و شکلگیری شبکهای از شرکتها و سرمایهگذاران نزدیک به حلقه قدرت اردوغان همزمان بود.
در سالهای ۲۰۰۹–۲۰۱۰ ترکیه نخستین درخواست رسمی خود برای خرید پاتریوت را با شرط تولید مشترک ثبت کرد، اما آمریکا مجدداً این شرط را رد کرد. با آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، آنکارا تهدید موشکی از سوی دمشق را بهانه کرد، ولی مذاکرات باز هم به نتیجه نرسید و تنها برای مدت کوتاهی، ناتو سامانههای پاتریوت خود را میان سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ در ترکیه مستقر کرد.
در سال ۲۰۱۳ ترکیه مزایدهای بینالمللی برای تأمین سامانه پدافند هوایی بومی (T-LORAMIDS) برگزار کرد و شرکتهای آمریکایی، روسی و چینی را دعوت نمود. در نهایت، پیشنهاد شرکت چینی CPMIEC که شامل انتقال فناوری و تولید مشترک بود، برنده اعلام شد — تصمیمی که ناتو را شوکه کرد، زیرا این شرکت تحت تحریمهای آمریکا بهدلیل نقض تحریمهای ایران و کره شمالی بود.
با فشار واشنگتن، ترکیه قرارداد با چین را در سال ۲۰۱۵ لغو کرد. اما پس از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ و تماس حمایتی فوری «ولادیمیر پوتین» با اردوغان — در مقابل واکنش دیرهنگام غرب — نگاه ترکیه به روسیه تغییر یافت. ضعف نیروی هوایی پس از پاکسازیهای گسترده نیز اردوغان را به سمت خرید S-400 سوق داد.
ایالات متحده در سال ۲۰۱۹، بار دیگر پیشنهاد فروش پاتریوت را مطرح کرد، اما همچنان بدون انتقال فناوری. تا آن زمان، سامانههای روسی S-400 تحویل ترکیه شده بودند و در نتیجه، واشنگتن در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۹ اعلام کرد: «جنگنده F-35 نمیتواند در کنار سامانهای روسی که برای جمعآوری اطلاعات طراحی شده است، وجود داشته باشد.»
اهمیت F-35 برای جاهطلبیهای استراتژیک ترکیه
عصمت آکچا، استاد دانشگاه در مصاحبه با آمارجی تأکید کرد که پیگیری مداوم ترکیه برای بازگشت به برنامه F-35، فراتر از صرفاً دسترسی به جنگندهای مدرن است؛ این تلاش تلاشی است برای تثبیت جایگاه ترکیه در سلسلهمراتب امنیت جهانی.
به گفته او، جنگنده F-35 با قابلیت پنهانکاری و اسکن ۳۶۰ درجه، ستون فقرات نوسازی ناتو بهشمار میآید:«این جنگنده فقط از رادار پنهان نمیماند، بلکه همهچیز را در اطراف خود میبیند.»
آکچا میگوید ترامپ «چراغ زردی» برای بازگشت ترکیه به برنامه F-35 و لغو تحریمهای CAATSA نشان داده است، اما نظم جهانی کنونی تحقق این هدف را دشوار میسازد. به گفته او:« ما در دورهای زندگی میکنیم که قدرت نظامی بیش از هر زمان دیگری تعیینکننده شده و روابط شخصی میان رهبران، همچون ترامپ و اردوغان، نقش مهمی در تصمیمات سیاسی دارد.»
او این وضعیت را نشانهی ظهور یک جهان چندقطبی و بیثبات دانست که به کشورهای میانقدرتی مانند ترکیه امکان مانور میدهد، اما در عین حال خطرات زیادی نیز دارد: زیرا به باور او، «شش ماه بعد هیچکس نمیداند وضعیت به کدام سمت میرود.»
آکچا همچنین تأکید میکند که با وجود تلاشهای آنکارا برای استقلال استراتژیک، «ترکیه در نهایت یک کشور عضو ناتو است» و ساختار نظامی و دکترین امنیتی آن همچنان به ناتو وابسته است.
بازی دوگانه دو رهبر خودکامه
اردوغان در روزهای پس از دیدار با ترامپ، در پاسخ به پرسشهای رسانههای ترکیه درباره احتمال بازگشت به برنامه F-35 گفت: «در دیدارمان با آقای ترامپ پیامهای مثبتی دریافت کردیم. امیدواریم در نهایت هم مسئله F-35 و هم تحریمهای CAATSA حل شود.»
با این حال، هیچ تعهد رسمی از سوی واشنگتن در اینباره ارائه نشده است. حتی اگر اردوغان به وعده خود مبنی بر غیرفعالسازی سامانه S-400 و کاهش یا توقف واردات انرژی از روسیه عمل کند، این تصمیم هزینههای سنگینی در داخل و خارج از کشور خواهد داشت.
از یکسو، خودکفایی نظامی و استقلال راهبردی از اهداف اصلی اردوغان و از شعارهای کلیدی او در سیاست خارجی بوده است. عقبنشینی از پروژه S-400 و محدود کردن روابط انرژی با روسیه میتواند تعادل سیاست خارجی ترکیه را بر هم بزند.
از سوی دیگر، بحران اقتصادی و تورم سنگین، بزرگترین چالش داخلی اردوغان است. جایگزینی گاز ارزان روسیه با منابع دورتر و گرانتر، حتی اگر مزایای ژئوپولیتیک داشته باشد، برای رأیدهندگان ترکیه تصمیمی غیرمنطقی به نظر خواهد رسید.
اصرار ترکیه بر بازگشت به برنامه F-35 تنها تلاشی برای نوسازی نیروی هوایی نیست، بلکه تلاشی نمادین برای بازپسگیری جایگاه ازدسترفته در میان قدرتهای بزرگ و تثبیت موقعیت آنکارا در نظام امنیتی ناتو است — تلاشی که در دنیای بیثبات و چندقطبی امروز، بیش از هر زمان دیگری پرهزینه و پرریسک به نظر میرسد.
آمارجی
نظر شما