به گزارش کردپرس، پس از گذشت بیش از چهار دهه از آغاز درگیری میان دولت ترکیه و حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، این کشور به نقطه‌ای تاریخی رسیده است. روند صلح جدید که از اکتبر ۲۰۲۴ آغاز شد، با اعلام آتش‌بس در مارس ۲۰۲۵، تصمیم رسمی پ.ک.ک برای انحلال در ماه مه، سوزاندن نمادین سلاح‌ها در یازدهم ژوئیه، و خروج کامل نیروهای مسلح این حزب از مرزهای ترکیه در ۲۶ اکتبر، وارد مرحله‌ای تازه شده است.

با این حال، به‌رغم گام‌های بی‌سابقه‌ای که جنبش کردی برداشته، رهبران آن می‌گویند دولت ترکیه هنوز هیچ اقدام ملموسی در پاسخ به این اقدامات انجام نداده است. پدیده شگفت‌آور در این قضیه این است که حزب حرکت ملی‌گرا (MHP) ـ که از مخالفان سرسخت روند صلح در سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۱۳ بود ـ اکنون از این روند حمایت می‌کند.

اما همزمان، موج تازه‌ای از نژادپرستی ضدکرد در ترکیه در حال گسترش است. احزاب و گروه‌های ملی‌گرای مخالف دولت آشکارا با روند صلح مخالفت می‌کنند و گفتمان ضدکردی در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها به‌شدت رو به افزایش است.

در همین زمینه، پروفسور خدیجه چوبان کنش، نویسنده کتاب «دیگران پلید» نژادپرستی نوین؛ کردها، علوی‌ها و ارمنی‌ها و از نخستین پژوهشگران حوزه نژادپرستی نو در ترکیه، در گفت‌وگویی با آمارگی، این پدیده را بزرگ‌ترین مانع در مسیر صلح ترکیه دانسته است.

شکل جدید نژادپرستی 

به گفته کنش، از دهه ۱۹۵۰ به بعد، نژادپرستی به‌صورت رسمی از قوانین و قانون اساسی بیشتر کشورها حذف شده، اما در عمل به شکلی تازه ادامه یافته است. به گفته او: «امروزه نژادپرستی دیگر بر مبنای رنگ پوست یا نژاد نیست، بلکه بر پایه‌ی تفاوت‌های فرهنگی و سبک زندگی شکل می‌گیرد. این نوع تبعیض، مهاجران و اقلیت‌ها را نه به‌دلیل ظاهر، بلکه به‌خاطر فرهنگ، زبان یا حتی پوشش هدف قرار می‌دهد.»

او تأکید می‌کند که این «نژادپرستی نوین» از طریق زبان، رسانه و شبکه‌های اجتماعی گسترش می‌یابد و به جای قوانین تبعیض‌آمیز، در قالب کلیشه‌ها و گفتار روزمره عمل می‌کند.

ضدکردی‌گرایی؛ پدیده‌ای ساختاری و تاریخی

کنش معتقد است که نژادپرستی در ترکیه نه پدیده‌ای گذرا، بلکه ساختاری ریشه‌دار است. به باور او «در گذشته وجود کردها انکار می‌شد؛ امروز پذیرفته شده‌اند، اما به عنوان "دیگران عقب‌مانده" معرفی می‌شوند. این نوع نژادپرستی، با پذیرش وجود اقلیت، آن‌ها را در قالب‌های فرهنگی تحقیرآمیز بازتولید می‌کند. خطرناک‌تر از انکار، همین پذیرش تبعیض‌آمیز است.» او می‌گوید که در هر بحران سیاسی یا اقتصادی، خشم اجتماعی به‌سرعت به‌سوی کردها هدایت می‌شود و این رفتار تبدیل به «واکنش خودکار جامعه» شده است.

 به گفته او «در هر بحران در ترکیه، اولین هدف خشونت، کردها هستند. این واکنش نه‌فقط از سوی مردم، بلکه در ساختارهای بوروکراتیک و رسانه‌ای نیز تقویت می‌شود.»

به گفته‌ی این جامعه‌شناس، نژادپرستی در ترکیه اغلب بدون پیامد قانونی باقی می‌ماند و اگر کسی علیه ترک‌ها یا سنی‌ها حرف بزند، بلافاصله پیگرد می‌شود. اما نفرت‌پراکنی علیه کردها، علوی‌ها یا ارمنی‌ها معمولاً بی‌پاسخ می‌ماند. این نشان می‌دهد قانون در عمل فقط از هویت‌های مسلط محافظت می‌کند.

او با اشاره به نمونه‌هایی مانند توهین در رسانه‌ها به کردها پس از زلزله وان (۲۰۱۱)، یا نشانه‌گذاری روستاهای علوی در نقشه‌ها، می‌گوید: «در چنین مواردی حتی اگر پرونده‌ای باز شود، معمولاً با عذرهایی مانند "سوء‌تفاهم" بسته می‌شود. این بی‌کیفرمانی، نژادپرستی را در جامعه نهادینه می‌کند.»

با وجود آن‌که دولت ائتلافی حزب عدالت و توسعه (AKP) و MHP اکنون از روند صلح حمایت می‌کند، اما کنش هشدار می‌دهد که در صورت شکست گفت‌وگوها، نژادپرستی ضدکرد می‌تواند به‌شدت فوران کند. به گفته او در حال حاضر، پایگاه اجتماعی AKP و MHP گرچه ظاهراً از صلح حمایت می‌کند، اما احساسات ضدکردی در زیر پوست جامعه باقی است. اگر این روند صلح شکست بخورد، همان خشم فروخورده می‌تواند با احزاب ضدصلح پیوند بخورد و انفجار اجتماعی خطرناکی رقم بزند.

او یادآوری می‌کند که شکست گفت‌وگوهای ۲۰۱۵ میان پ.ک.ک و دولت، به یک دهه جنگ و ویرانی انجامید و تکرار آن می‌تواند پیامدهای سنگین‌تری داشته باشد.

حتی موفقیت صلح هم پایان نژادپرستی نیست

کنش می‌گوید حتی اگر روند صلح با موفقیت به نتیجه برسد، نژادپرستی در ترکیه پایان نخواهد یافت زیا «اگر کردها دیگر "دیگری" نباشند، دیگری تازه‌ای پیدا می‌شود. امروز پناه‌جویان سوری، فردا شاید گروهی دیگر هدف تبعیض قرار گیرد. برای ریشه‌کن کردن نژادپرستی باید ساختار سیاسی، آموزشی و رسانه‌ای دگرگون شود.»

اقتصاد، فقر و "حسادت نژادپرستانه"

به باور او، بحران اقتصادی و سقوط طبقه‌ی متوسط، عامل کلیدی در تشدید تبعیض است زیرا «در مصاحبه‌های دکترای خود دیدم که مردم ناکامی‌های شخصی را به هویت دیگران نسبت می‌دهند. فردی می‌گفت هم‌کلاسی کردش بعدها شغل دولتی گرفته و او از حسادت خشمگین شده بود. این حسادت تبدیل به نفرت جمعی می‌شود و طبقات فرودست به جای اعتراض به سیستم، به اقلیت‌ها حمله می‌کنند.»

پروفسور کنش تأکید می‌کند که برای مهار این روند، تنها راه، ایجاد ساختارهای حقوقی، رسانه‌ای و آموزشی بازدارنده و مجازات صریح گفتار نفرت‌پراکن است:. او گفت «تا زمانی که نژادپرستی در ترکیه بدون مجازات بماند و حکومت اقتدارگرا باشد، مردم خشم خود را نه متوجه حاکمان بلکه به سمت ضعیف‌ترها هدایت می‌کنند. نژادپرستی در ترکیه نه پدیده‌ای زودگذر، بلکه بحران عمیق فرهنگی است که می‌تواند آینده صلح را تهدید کند.»