به گزارش کردپرس، توافق اکتبر ۲۰۲۵ میان دمشق و نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) ـ که به اداره خودگردانِ عمدتاً کُرد در شمالشرق سوریه وابستهاند ـ مسیر تازهای برای ادغام SDF در ارتش ملی سوریه گشوده است. این ادغام در اصل، در توافق مارس ۲۰۲۵ میان دولت انتقالی به رهبری احمد الشرع، رئیسجمهور موقت سوریه، و مظلوم عبدی، فرمانده کل SDF، مورد توافق قرار گرفته بود؛ اما اجرای آن بهدلیل اختلافات بر سر جزئیات متوقف مانده بود.
توافق جدید که با میانجیگری ایالات متحده حاصل شده، پیشبینی میکند که یگانهای SDF بهعنوان واحدهای منسجم در ارتش سوریه ادغام شوند، نه بهصورت فردی که از انحلال هویت جمعی این نیرو و پخش اعضایش در میان یگانهای ارتش تحت کنترل کامل دمشق جلوگیری میکند. این سازوکار، در ظاهر، بقای ساختار نظامی SDF در چارچوب نهادهای ملی سوریه را تضمین میکند، اما چشمانداز اداره سیاسی مناطق شمالشرق همچنان مبهم باقی مانده است.
حزب اتحاد دموکراتیک (PYD)، نیروی مسلط در اداره خودگردان، خواهان نظامی غیرمتمرکز بر پایه «خودگردانی از پایین به بالا» است. در مقابل، دمشق و ترکیه قاطعانه با این ایده مخالفاند. از دید دمشق، تمرکززدایی میتواند جعبه پاندورایی از مطالبات محلی را در استانهای مختلف بگشاید. ترکیه نیز همچنان نگران پیوندهای PYD با حزب کارگران کردستان (پکک) است؛ گروهی که از سوی هر دو کشور، یعنی ترکیه و ایالات متحده، بهعنوان سازمان تروریستی شناخته میشود.
در این میان، واشنگتن میکوشد میان دو هدف متضاد تعادل برقرار کند: از یکسو حفظ تمامیت سوریه بهعنوان سدی در برابر بیثباتی بیشتر در منطقه شام، و از سوی دیگر ادامه نبرد با داعش، که بار دیگر در شرق سوریه در حال فعال شدن است. نیروهای دموکراتیک سوریه، بازوی مؤثر آمریکا علیه داعش بودهاند و بین سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹ در پایان دادن به سلطه سرزمینی داعش نقش محوری ایفا کردند.
SDF همچنان مسئول نگهبانی از اردوگاههای الهول و روژ است که هزاران جنگجوی داعش و اعضای خانوادههایشان در آن نگهداری میشوند. اما تردیدهای واشنگتن در تعهد بلندمدت به شمالشرق سوریه ـ که پیشتر در تصمیمات متناقض دولت ترامپ درباره خروج نیروهای آمریکایی مشهود بود ـ موجب شده است تنش میان دولت مرکزی و اداره منطقهای تداوم یابد.
خودگردانی با کمک آمریکا
کردهای سوریه از نظر سیاسی یکدست نیستند، اما از زمان آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) بر شمالشرق کشور تسلط یافته است. این حزب که در سال ۲۰۰۳ بهعنوان شاخهای از پکک تأسیس شد، در ابتدای جنگ داخلی سوریه شاخه نظامی خود را به نام یگانهای مدافع خلق (YPG) ایجاد کرد.
PYD نه از حکومت بشار اسد حمایت کرد و نه در صف مخالفان قرار گرفت. در آن زمان، اپوزیسیون سکولار سوریه مطالبات کردها برای خودگردانی را تهدیدی برای وحدت ملی میدانست. با گسترش جنگ و اسلامیتر شدن گروههای مخالف، این تضاد عمیقتر شد؛ زیرا گروههای اسلامگرا سکولاریسم و گرایشهای چپگرایانه PYD را خطری برای ایدئولوژی خود تلقی میکردند.
در آغاز، PYD از نظر ایدئولوژیک و سازمانی پیوندهایی با پکک داشت. با این حال، ایالات متحده در بحبوحه تهدید گسترده داعش، تصمیم گرفت با وجود خشم ترکیه، از YPG حمایت کند. در نبرد کوبانی (۲۰۱۴)، حمایت تسلیحاتی و اطلاعاتی آمریکا از YPG موجب آزادسازی شهر و شکست داعش شد و از آن پس واشنگتن YPG را بهترین نیروی محلی ضد داعش دانست.
آمریکا برای هماهنگی عملیات در مناطق چندقومیتی متشکل از کردها، اعراب و مسیحیان، ائتلافی نظامی از چند گروه محلی ایجاد کرد که در اکتبر ۲۰۱۵ بهطور رسمی به نام نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) شناخته شد و YPG در آن نقش محوری داشت.
SDF به بهای قربانی شدن بیش از ۳۲ هزار نفر ، موفق شد داعش را شکست دهد و تا سال ۲۰۱۹ تقریباً تمام قلمرو تحت سلطه آن را بازپس گیرد. در این فاصله، PYD ساختار ادارهای خودگردان بر مبنای خودمدیریتی و برابری جنسیتی ایجاد کرد که در ابتدا با نام «روژاوا» شناخته میشد. از سال ۲۰۱۸، این ساختار عنوان رسمی اداره خودگردان شمال و شرق سوریه را برگزید و در سال ۲۰۲۳ واژه «دموکراتیک» به آن افزوده شد تا «اداره دموکراتیک شمال و شرق سوریه » نام گیرد.
این تغییرات نام ها، نشانگر تمایل PYD به تأکید بر پایههای منطقهای و چندقومیتی خودگردانی است، اما منتقدان میگویند PYD همچنان با سرکوب احزاب کردی رقیب، آرمانهای دموکراتیک اعلامشده خود را نقض کرده است.
نگرانی از الشرع و متحدانش
زمانیکه در دسامبر ۲۰۲۴، گروه هیئت تحریرالشام (HTS) به رهبری احمد الشرع ـ شاخهای عملگراتر از جبهه النصره ـ کنترل غرب سوریه را بهدست گرفت، SDF بهشدت نگران شد؛ زیرا ترکیه از این گروه حمایت میکرد و سوابق آن به عنوان شاخه القاعده روشن بود. در پی آن، ارتش ترکیه و نیروهای موسوم به «ارتش ملی سوریه» حملات متعددی را علیه مواضع SDF در شمال سوریه آغاز کردند.
در همین دوره، رجب طیب اردوغان بار دیگر خواستار خلع سلاح YPG شد و آن را امتداد پکک خواند. با وجود آن، اردوغان در اوایل ۲۰۲۵ برای جلب حمایت کردهای ترکیه در انتخابات، سیاست تنشزدایی با گروههای کردی را آغاز کرد. در پی آن، عبدالله اوجالان، رهبر زندانی پکک، در فوریه ۲۰۲۵ خواستار پایان مبارزه مسلحانه و انحلال پکک شد.
دولت ترکیه تأکید کرد که این فراخوان باید شامل همه شاخههای پکک از جمله YPG و PYD نیز بشود، اما مظلوم عبدی تصریح کرد که دعوت اوجالان شامل SDF نمیشود.
توافق مارس ۲۰۲۵
مظلوم عبدی، که حدود ۱۰۰ هزار نیروی مسلح در اختیار دارد، در نهایت در مارس ۲۰۲۵ با میانجیگری آمریکا با دولت الشرع به توافقی دست یافت. مفاد این توافق شامل موارد زیر بود:
۱. ادغام SDF در ساختار دولت سوریه
۲. واگذاری کنترل فرودگاهها، گذرگاههای مرزی و میادین نفتی به دولت مرکزی
۳. شناسایی کردها به عنوان بخش جداییناپذیر ملت سوریه و اعطای تابعیت به کردهای فاقد شناسنامه
۴. تضمین مشارکت برابر همه شهروندان سوریه در نهادهای حکومتی
۵. بازگشت پناهجویان سوری
۶. همکاری کردها و دیگر گروهها با دولت مرکزی برای مقابله با بقایای حکومت اسد و سایر تهدیدها
۷. حق کردها در انتخاب شوراهای محلی، نیروهای پلیس و آموزش زبان مادری
۸. برقراری آتشبس فراگیر در سراسر کشور
اما بند مربوط به ادغام نظامی مبهم باقی ماند. عبدی بر ادغام SDF بهصورت یگانهای منسجم تأکید داشت، در حالی که الشرع خواهان پیوستن نیروها بهصورت انفرادی بود.
اجرای توافق نیز بهدلیل درگیریهای خونین فرقهای در لاذقیه و سویدا متوقف ماند.
تحول در سیاست آمریکا
دولت ترامپ در دوره دوم ریاستجمهوری خود رویکردی کممداخلهتر نسبت به سوریه در پیش گرفت. ترامپ گفته بود: «سوریه مشکل خودش را دارد. نیازی نیست ما در همه مسائلشان دخالت کنیم.» رسانهها گزارش دادند که دولت او در حال بررسی خروج نیروهای آمریکایی از سوریه است (که شمارشان در دوران بایدن به ۲۰۰۰ نفر رسیده بود).
این مسئله موجب نگرانی SDF شد، زیرا خطر بازگشت داعش همچنان وجود داشت. همزمان، توماس باراک، سفیر آمریکا در ترکیه و فرستاده ویژه در امور سوریه، با فدرالیسم در سوریه مخالفت کرد. با این حال، واشنگتن مظلوم عبدی را تشویق کرد که توافق مارس را امضا کند.
در مه ۲۰۲۵، ترامپ در ریاض با الشرع دیدار کرد و او را دارای «شانس واقعی برای بازسازی سوریه» دانست و وعده داد که تحریمهای آمریکا علیه دمشق را لغو کند.
با وجود این، واشنگتن احتمالاً در کوتاهمدت همکاری خود با SDF را حفظ خواهد کرد؛ زیرا بر اساس دادههای SDF، داعش تنها در هشت ماه نخست ۲۰۲۵، ۱۱۷ حمله در شمالشرق سوریه انجام داده است.
باراک در اکتبر ۲۰۲۵ گفت: «آیا سوریه در نهایت بهسمت غیرمتمرکز شدن میرود؟ احتمالاً بله... اما ما چیزی را دیکته نمیکنیم.» هرچند این سخنان احتمالاً دیدگاه شخصی او بود، اما باعث دلگرمی مظلوم عبدی و نیروهایش شد.
ادغام SDF در ارتش سوریه
در اکتبر ۲۰۲۵، پس از آتشبسی میان ارتش سوریه و نیروهای SDF در حلب، مظلوم عبدی همراه با باراک و دریادار برد کوپر، فرمانده سنتکام، به دمشق رفت. او در دیدار با مقامات سوری تأکید کرد که SDF باید بهعنوان یگانهای بزرگ نظامی در ارتش جدید سوریه ادغام شود، نه بهصورت انفرادی.
منابع SDF اعلام کردند که حدود ۷۰ فرمانده از سه لشکر این نیرو در ساختار جدید ارتش مشارکت خواهند داشت. ادغام نیروهای زن نیز از مسائل حساس است، زیرا فرماندهی اسلامگرای دمشق با حضور جنگجویان زن در ارتش مخالف است؛ ازاینرو احتمال دارد این یگانها در شمالشرق مستقر بمانند.
با این حال، انجام کامل این فرآیند آسان نخواهد بود؛ زیرا احتمال درگیری میان عناصر اسلامگرا در ارتش جدید و نیروهای چپگرای SDF وجود دارد. با این حال، عبدی موفق شد شرایط مطلوبی برای ادغام نظامی به دست آورد و از نقش میانجیگرانه آمریکا قدردانی کرد.
اما هیچ توافقی درباره خودگردانی وجود ندارد
دستیابی به خودگردانی پایدار برای اداره خودگردان همچنان مسئلهای حلنشده است. مظلوم عبدی بر ایجاد ادارهای غیرمتمرکز در چارچوب سوریه واحد تأکید دارد، اما دمشق و آنکارا با هرگونه فدرالیسم مخالفت میکنند. الشرع هشدار داده که «تحمیل تقسیم کشور در پوشش فدرالیسم، بدون اجماع ملی، تهدیدی برای وحدت سوریه است.»
بهنظر میرسد الشرع برای جلوگیری از خودگردانی کردها، بر حمایت نظامی ترکیه حساب باز کرده است. اردوغان در اول اکتبر ۲۰۲۵ گفت:
«ما از همه کانالهای دیپلماتیک برای حفظ تمامیت ارضی سوریه و جلوگیری از تشکیل ساختار تروریستی در مرزهایمان استفاده کردهایم. اگر این تلاشها نتیجه ندهد، موضع ترکیه روشن است.»
دمشق بیم دارد که اعطای امتیاز به کردها باعث شود سایر مناطق نیز خواهان خودمختاری شوند. از سوی دیگر، کردها با تکیه بر موقعیت نظامی خود و پشتیبانی ایالات متحده حاضر به چشمپوشی از دستاوردهای سیاسی خود نیستند.
به همین دلیل، چشمانداز آینده سوریه همچنان در سایه تقابل میان دولت مرکزی و کردهای شمالشرق مبهم و پرتنش است. هر دو طرف در مواضع خود راسخاند و همین امر خطر بازگشت درگیری را در آینده افزایش میدهد.
منبع: مرکز عرب در واشنگتن
نویسنده: گریگوری آفتاندیلیان پژوهشگر ارشد در «مرکز عرب واشنگتن» (Arab Center Washington DC) است.
نظر شما