به گزارش کردپرس، پس از بیش از پنج دهه حاکمیت خاندان اسد، سقوط بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴ پایانی بر یک دوره‌ی اقتدار موروثی بود، اما کشوری ازهم‌گسیخته و جامعه‌ای زخم‌خورده بر جای گذاشت. احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت، اکنون با دشوارترین مأموریت تاریخ معاصر سوریه روبه‌روست: ایجاد دولتی واحد که بازتاب‌دهنده تنوع قومی و مذهبی این کشور باشد.

الشرع در مارس ۲۰۲۵، با صدور «اعلامیه قانون اساسی» دولت انتقالی پنج‌ساله‌ای را برای تدوین قانون اساسی جدید و برگزاری انتخابات عمومی اعلام کرد. کابینه‌ای متشکل از نمایندگان علوی، دروزی، کرد، مسیحی و سنی شکل گرفت، اما بسیاری آن را نمادین دانستند؛ چراکه کشور هنوز عملاً به مناطق نفوذ چندگانه تقسیم شده است.

در شمال و شرق، نیروهای دموکراتیک سوریه یا  (SDF) همچنان اداره‌ی مناطق و منابع حیاتی را در دست دارند. توافق مارس ۲۰۲۵ برای ادغام ساختارهای نظامی و غیرنظامی این نیروها در نهادهای رسمی دولت، گامی مهم اما پرچالش تلقی می‌شود. در عین حال، انتخابات پارلمانی اکتبر ۲۰۲۵ که نخستین انتخابات پس از سقوط اسد بود، تنها در بخش‌هایی از کشور برگزار شد و مناطقی چون سویدا و مناطق کردی هنوز خارج از چارچوب انتخاباتی باقی مانده‌اند.

در چنین فضای شکننده‌ای، نقش بازیگران خارجی تعیین‌کننده است.

ترکیه: حمایت مشروط از تمرکزگرایی دمشق

آنکارا که از سال ۲۰۱۶ تمرکز خود را بر جلوگیری از خودمختاری کردها گذاشت، اکنون رویکردی عمل‌گرایانه در قبال دولت الشرع اتخاذ کرده است. ترکیه از تلاش دمشق برای تمرکز دوباره قدرت استقبال کرده، مشروط بر آن‌که هیچ‌گونه خودمختاری کردی به رسمیت شناخته نشود. با این حال، هرگونه امتیاز سیاسی به کردها می‌تواند موجب مداخله مجدد ترکیه شود.

ایالات متحده: از مهار تا تعامل

واشنگتن ضمن حفظ حضور محدود نظامی در شمال‌شرق برای مقابله با داعش، از روند ادغام نیروهای کرد در ساختار دولتی حمایت کرده است. تحریم‌های اقتصادی علیه دمشق به‌طور مشروط کاهش یافته تا مسیر کمک‌های بشردوستانه و بازسازی هموار شود. آمریکا همچنین گفت‌وگو میان دمشق و تل‌آویو درباره امنیت مرزها را مورد تشویق کرده و بازگشت سوریه به ائتلاف منطقه‌ای ضد داعش را گامی به سوی مشروعیت بین‌المللی دولت جدید می‌داند.

روسیه: حفظ پایگاه‌ها، کاهش نفوذ

با سقوط بشار اسد، نفوذ کرملین کاهش یافته اما مسکو همچنان بازیگری کلیدی است. دیدار الشرع با پوتین در اکتبر ۲۰۲۵ نشانگر تمایل دمشق برای حفظ روابط استراتژیک در چارچوبی تازه بود. روسیه پایگاه‌های خود در طرطوس و حمیمیم را حفظ کرده و در مقابل، حمایت سیاسی و فنی از بازسازی نهادهای امنیتی دمشق ارائه می‌دهد.

کشورهای عربی و خلیج فارس: بازگشت سوریه به آغوش جهان عرب

سقوط اسد زمینه را برای بازگشت تدریجی سوریه به محیط عربی فراهم کرده است. عربستان، قطر و امارات با هدف کاهش نفوذ ایران، از دولت الشرع حمایت مالی مشروط به اصلاحات حکمرانی و مبارزه با فساد کرده‌اند. اردن نیز نقش میانجی در مذاکرات مرزی و بازگشت پناهجویان ایفا می‌کند. میزان موفقیت این روند به توان الشرع در مدیریت تنش‌های قومی و طایفه‌ای وابسته است.

اسرائیل: امنیت مرزها بر وحدت مقدم است

در حالی‌که بلندی‌های جولان همچنان محور اختلاف باقی مانده، اسرائیل حضور نظامی خود را در نوار حائل مرزی تقویت کرده است. تل‌آویو از دمشق می‌خواهد که جنوب کشور را عاری از هرگونه نیروی خارجی کند. برخی مقامات اسرائیلی هنوز تجزیه سوریه را مطلوب‌تر می‌دانند، اما رویکرد غالب، پذیرش سوریه‌ای ضعیف اما متحد است که امنیت مرزها را تضمین کند.

عراق: تعامل محتاطانه با دمشق

بغداد با درک خطرات امنیتی ناشی از بی‌ثباتی سوریه، رویکردی محتاطانه و هماهنگ در پیش گرفته است. همکاری‌های مرزی و اطلاعاتی میان دو کشور ادامه دارد، اما حضور گروه‌های شیعی و حساسیت‌های مربوط به زیارتگاه‌ها در دمشق و حلب، همچنان برای عراق چالش‌برانگیز است. مسئله کردها نیز تعادل روابط بغداد با دمشق و آنکارا را پیچیده‌تر کرده است.

چالش داخلی و فرصت خارجی

در داخل، الشرع باید میان بازسازی اقتدار دولت و حفظ تنوع اجتماعی تعادل برقرار کند. ادغام نیروهای کرد، برقراری عدالت انتقالی و بازگشت میلیون‌ها پناهجو سه ستون اصلی موفقیت او هستند. در سطح بین‌المللی نیز، توانایی او در ایجاد تعامل هم‌زمان با آمریکا، روسیه، ترکیه و کشورهای عربی بدون وابستگی مطلق به هیچ‌یک، عامل اصلی احیای حاکمیت ملی خواهد بود.

سوریه در دوران احمد الشرع در نقطه عطف تاریخی قرار دارد. موفقیت یا شکست این دوره‌ی گذار به دو عامل بستگی دارد:
۱. تصمیم قدرت‌های خارجی در حمایت یا تضعیف دولت مرکزی،
۲. توان شخص الشعار در تبدیل آتش‌بس شکننده به پیمان ملی و اجتماعی نوین.

در صورت توفیق، سوریه می‌تواند از ویرانه‌های جنگ، کشوری واحد، مستقل و متنوع بنا کند؛ در غیر این صورت، خطر بازگشت به عصر مناطق نفوذ و جنگ های نیابتی همچنان پابرجا خواهد بود. ماه‌ها و سال‌های پیشِ رو نشان خواهد داد که وحدت سوریه سرانجام به واقعیت بدل می‌شود یا همچنان رؤیایی دور از دسترس باقی خواهد ماند.

مرکز بلفر وابسته به دانشگاه هاروارد آمریکا