به گزارش خبرنگار کردپرس، روز جهانی بهداشت روانی (سلامت روان) یک روز جهانی برای آموزش جهانی بهداشت روان، آگاهی و دفاع از بدنامی اجتماعی است که همه ساله در دهم اکتبر گرامی داشته می شود. این روز نخستین بار در سال ۱۹۹۲ به ابتکار فدراسیون جهانی بهداشت روان و سازمان جهانی بهداشت روان با اعضا بیش از ۱۵۰ کشور جهان جشن گرفته شد. این روز، هر ساله در ماه اکتبر، هزاران تن از هواداران برای جلب توجه به بیماریهای روانی و تأثیرات مهم آن بر زندگی مردم در سراسر جهان، به جشن این برنامه سالانه آگاهی می‌پردازند. در بعضی از کشورها این روز بخشی از یک هفته آگاهی است.  

هدف کلی روز جهانی سلامت روان، افزایش آگاهی در مورد مسائل مربوط به سلامت روان در سراسر جهان و بسیج تلاش‌ها در حمایت از سلامت روان است.

این روز فرصتی را برای همه ذینفعانی که در زمینه مسائل سلامت روان فعالیت می‌کنند فراهم کرده تا در مورد کار خود و آنچه که باید انجام شود تا مراقبت‌های سلامت روان برای مردم در سراسر جهان به واقعیت تبدیل شود، صحبت کنند.

روز جهانی سلامت روان هر سال با یک موضوع همراه بوده و موضوع سال ۲۰۲۵ به سلامت روان در فوریت های بشردوستانه مرتبط است.  

مطابق اعلام فدراسیون جهانی بهداشت روان در سطح جهان، بیش از یک میلیارد تن با یک بیماری سلامت روان زندگی می‌ کنند و استراتژی‌های مقرون‌به‌صرفه، مؤثر و امکان‌پذیری برای ارتقاء، حفاظت و بازیابی سلامت روان وجود دارد و باید دانست که نیاز به اقدام در زمینه سلامت روان، انکارناپذیر و فوری بوده چرا که سلامت روان دارای ارزش ذاتی و ابزاری است و بخش جدایی‌ناپذیری از رفاه ما به حساب می آید.  

نمای کلی

سلامت روان حالتی از رفاه روانی است که افراد را قادر می‌سازد تا با استرس‌های زندگی کنار بیایند، توانایی‌های خود را تحقق بخشند، خوب یاد بگیرند و کار کنند و در جامعه خود مشارکت داشته باشند. سلامت روان دارای ارزش ذاتی و ابزاری بوده و یک حق اساسی بشر است.

سلامت روان در یک پیوستار پیچیده وجود دارد که از فردی به فرد دیگر متفاوت تجربه می‌شود. در هر زمان، مجموعه‌ای متنوع از عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی و ساختاری ممکن است برای محافظت یا تضعیف سلامت روان با هم ترکیب شوند. اگرچه اکثر افراد تاب‌ آور هستند، اما افرادی که در معرض شرایط نامطلوب قرار می‌گیرند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به یک بیماری سلامت روان هستند.

بیماری‌های روانی شامل اختلالات روانی و ناتوانیهای روانی-اجتماعی و همچنین سایر حالات روانی مرتبط با پریشانی قابل توجه، اختلال در عملکرد یا خطر خودآزاری است. بسیاری از بیماریهای روانی را می‌توان با هزینه نسبتاً کم به طور مؤثر درمان کرد، با این حال سیستم‌های بهداشتی همچنان به طور قابل توجهی با کمبود منابع مواجه هستند و شکاف‌های درمانی در سراسر جهان گسترده است.

عوامل خطر و محافظت کننده

عوامل خطر و محافظت‌ کننده‌ای که بر سلامت روان تأثیر می‌گذارند، در سطوح مختلفی عمل می‌کنند.

عوامل فردی مانند مهارت‌های عاطفی، مصرف مواد و ژنتیک می‌توانند آسیب‌پذیری در برابر مشکلات سلامت روان را افزایش دهند.

عوامل اجتماعی و محیطی - از جمله فقر، خشونت، نابرابری و محرومیت محیطی - هم خطر ابتلا به بیماریهای روانی را افزایش می‌دهند.

خطرات می‌توانند در هر مرحله از زندگی ظاهر شوند، اما خطراتی که در دوره‌های حساس رشد، به ویژه اوایل کودکی رخ می‌دهند، به طور ویژه مضر هستند. به عنوان مثال، فرزندپروری خشن و تنبیه بدنی می‌تواند به سلامت کودک آسیب برساند و قلدری یکی از عوامل خطر اصلی برای بیماریهای روانی است.

عوامل محافظتی به طور مشابه در طول زندگی ما رخ می‌دهند و به ایجاد تاب‌آوری کمک می‌کنند. این عوامل شامل مهارت‌های اجتماعی و عاطفی فردی، تعاملات اجتماعی مثبت، دسترسی به آموزش با کیفیت، کار مناسب، محله‌های امن و پیوندهای قوی اجتماعی می‌شوند.

خطرات و عوامل محافظتی سلامت روان را می‌توان در مقیاس‌های مختلف یافت. چالش‌های محلی بر افراد، خانواده‌ها و جوامع تأثیر می‌گذارند، در حالی که تهدیدات جهانی - مانند رکود اقتصادی، شیوع بیماری‌ها، فوریت‌های انسانی، آوارگی اجباری و تغییرات اقلیمی - بر کل جمعیت تأثیر می‌گذارند.

هیچ عامل واحدی نمی‌تواند به طور قابل اعتمادی پیامدهای سلامت روان را پیش‌بینی کند. بسیاری از افرادی که در معرض عوامل خطر قرار دارند، هرگز به یک بیماری سلامت روان مبتلا نمی‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است بدون هیچ گونه خطر شناخته شده‌ای تحت تأثیر قرار گیرند. با این حال، تعامل این عوامل تعیین‌کننده به طور کلی سلامت روان را در طول زمان شکل می‌دهد.

ارتقاء سلامت روان و پیشگیری

تلاش‌های پیشگیرانه و ارتقا دهنده سلامت روان با هدف بهبود سلامت روان از طریق پرداختن به عوامل تعیین‌کننده فردی، اجتماعی و ساختاری سلامت روان انجام می‌شود. مداخلات می‌توانند برای افراد، گروه‌های خاص یا کل جمعیت طراحی شوند.

از آنجا که بسیاری از عوامل تعیین‌کننده خارج از بخش سلامت هستند، برنامه‌های مؤثر ترویج و پیشگیری نیازمند همکاری بین‌بخشی هستند. بخش‌های آموزش، کار، دادگستری، حمل‌ونقل، محیط زیست، مسکن و رفاه، همگی نقش‌های حیاتی دارند. بخش سلامت می‌تواند با گنجاندن ترویج و پیشگیری در خدمات خود و با رهبری یا حمایت از هماهنگی چندبخشی، در این امر مشارکت کند.  

پیشگیری از خودکشی یک اولویت جهانی و بخشی از اهداف توسعه پایدار است. راهبردهای کلیدی شامل محدود کردن دسترسی به وسایل خودکشی، ترویج گزارش‌دهی مسئولانه رسانه‌ای، حمایت از یادگیری اجتماعی و عاطفی برای نوجوانان و تضمین مداخله زودهنگام است. ممنوعیت آفت‌کش‌های بسیار خطرناک، یک مداخله به ویژه ارزان و مقرون به صرفه برای کاهش میزان خودکشی است.

ارتقای سلامت روان کودکان و نوجوانان از دیگر اولویت‌هاست. رویکردهای مؤثر شامل سیاست‌ها و قوانینی است که از سلامت روان محافظت می‌کنند، از مراقبان حمایت می‌کنند، برنامه‌های مبتنی بر مدرسه و بهبود محیط‌های اجتماعی و آنلاین را در بر می‌گیرد. در میان این موارد، برنامه‌های یادگیری اجتماعی و عاطفی مبتنی بر مدرسه به ویژه در تمام سطوح درآمدی مؤثر هستند.

سلامت روان در محل کار یک حوزه رو به رشد مورد توجه است و می‌تواند از طریق وضع قوانین و مقررات، سیاست‌های محل کار، آموزش مدیران و مداخلات هدفمند برای کارگران پشتیبانی شود.

مراقبت و درمان سلامت روان

تلاش‌های ملی برای تقویت سلامت روان نه تنها باید بر ارتقای سلامت روان برای همه، بلکه باید بر رسیدگی به نیازهای افراد دارای بیماریهای روانی هم متمرکز باشد.

این امر به بهترین شکل از طریق مراقبت‌های سلامت روان مبتنی بر جامعه محقق می‌شود، که نسبت به مراقبت‌های نهادی، قابل دسترس‌تر و قابل قبول‌تر است، به جلوگیری از نقض حقوق بشر کمک می‌کند و نتایج بهبودی بهتری را به همراه دارد. چنین مراقبتی باید از طریق یک شبکه هماهنگ از خدمات ارائه شود که شامل موارد زیر باشد:

- خدمات سلامت روان یکپارچه در چارچوب مراقبت‌های بهداشتی عمومی، معمولاً در بیمارستان‌های عمومی و از طریق تقسیم وظایف با ارائه‌ دهندگان مراقبت‌های غیرمتخصص در مراقبت‌های بهداشتی اولیه؛

- خدمات سلامت روان جامعه محور اختصاصی، مانند مراکز و تیم‌های سلامت روان جامعه محور، توانبخشی روانی-اجتماعی، حمایت همتایان و زندگی حمایت‌شده؛ و

- حمایت از سلامت روان در محیط‌های غیربهداشتی، از جمله خدمات حمایت از کودکان، برنامه‌های بهداشت مدارس و زندان‌ها.

شکاف عظیم مراقبتی برای بیماری‌های رایج سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب به این معنی است که کشورها باید رویکردهای نوآورانه‌ای را برای گسترش و تنوع‌ بخشی به مراقبت‌ها هم بررسی کنند. این رویکردها شامل مداخلات روانشناختی غیرتخصصی و ابزارهای خودیاری دیجیتال است که می‌توانند به طور کارآمد و مقرون به صرفه گسترش یابند.

پاسخ سازمان بهداشت جهانی

همه کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی به برنامه جامع اقدام سلامت روان ۲۰۱۳-۲۰۳۰ متعهد شده‌اند که هدف آن بهبود سلامت روان از طریق چهار استراتژی کلیدی متمرکز بر رهبری، مراقبت مبتنی بر جامعه، ارتقاء و پیشگیری و داده‌هاست. آخرین تحلیل سازمان بهداشت جهانی از عملکرد کشورها در مقایسه با برنامه اقدام، اطلس سلامت روان ۲۰۲۴  ، نشان داد که پیشرفت به سمت اهداف توافق شده همچنان ناکافی است.

برای تسریع اقدامات، گزارش سلامت روان جهانی سازمان بهداشت  جهانی: دگرگونی سلامت روان برای همه، کشورها را ترغیب می‌کند تا بر سه مسیر دگرگون‌کننده تمرکز کنند:

- تعمیق ارزش قائل شدن برای سلامت روان توسط افراد، جوامع و دولت‌ها، با پشتیبانی مشارکت معنادار و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف؛

- تغییر شکل محیط‌ها - در خانه‌ها، مدارس، محل‌های کار و جوامع - برای محافظت بهتر از سلامت روان و جلوگیری از بیماری‌های روانی؛ و

- تقویت مراقبت‌های سلامت روان با ایجاد شبکه‌های اجتماعی از خدمات و پشتیبانیهای قابل دسترس، مقرون به صرفه و باکیفیت که طیف کاملی از نیازها را برآورده می‌کنند.

سازمان بهداشت جهانی تأکید زیادی بر حقوق بشر، توانمندسازی افراد با تجربه زیسته و تقویت همکاریهای چندبخشی دارد.

سازمان بهداشت جهانی (WHO) همچنان در سطح ملی و بین‌المللی - از جمله در محیط‌های بشردوستانه - برای ارائه رهبری استراتژیک، شواهد، ابزارها و پشتیبانی فنی به منظور کمک به دولت‌ها و شرکا در جهت ایجاد تحول جمعی به سمت سلامت روان بهتر برای همه، فعالیت می‌کند. /

* منبع: سازمان بهداشت جهانی و فدراسیون جهانی سلامت روان