خبرگزاری کردپرس _ شهر کرمانشاه تا اوایل حکومت پهلوی و آغاز رسمی دوران مدرنیزاسیون در ایران، بسیار کوچکتر از وسعت کنونی اش بود. محدوده شهر قبل از این دوران تنها شامل محله های: "جلوخان"، "فیض آباد"، "بازار سنتی"، "چنانی"، "درب طویله"، "علافخانه" و "برزه دماغ" می شد.

در دوران رضا شاه تغییرات زیادی در شهر بوجود آمد و بر وسعت آن افزوده شد. اولین خیابان ها و میادین با تعریف مدرن آن در دهه اول قرن بیستم احداث شد و شریانِ ارتباطی شهر را شکل داد و اتوموبیل ها کم کم در آن به حرکت درآمدند و جای درشکه ها و اسب ها را گرفتند. کم کم با ساخت بناهای جدید و زیبا در اطراف خیابان های سنگفرش و نوساخته، چهره ی سنتی شهر تغییر چشمگیری کرد. اگر در دوران قاجار عمارت های قدیمی و باشکوهی همانند: "خانه ی صمدی"، "خانه ی خواجه باروخ یا رنده کش" و "خانه حاج اکبری" با استفاده از معماری سنتی ایرانی ساخته شده بودند، در دوران پهلوی اول، با ورود هنر معماری مدرن، معماری سنتی ایرانی چهره جدیدی به خود گرفت و ساختمان هایی مثل: "خانه خدیوی" و "خانه سیدین" با نمایی متفاوت تر پدید آمدند.

"خانه خدیوی" در سال 1316 در حاشیه جنوبی محله قدیمی "برزه دماغ" و نزدیکی "دروازه سراب قنبر" (آن سال ها) و خیابان شاه بختی (معلم شرقی فعلی) بنا شد.
کتاب "در جستجوی هویت شهری" که از سوی وزارت مسکن و شهرسازی منتشر گشته، ویژگی های "خانه  خدیوی" را این گونه تشریح می کند:
"پلان خانه خدیوی مستطیل شکل و در دو طبقه ساخته شده است. سقف طبقه اول تیرآهن و طاق ضربی، و سقف طبقه  دوم تیرچوب و توفال، و در نهایت پشت بام، شیروانی اجرا گردیده است. بنا دارای دو ورودی، یکی از خیابان معلم شرقی که مستقیماً وارد ساختمان می شود، و دیگری از سمت کوچه با چند پله به حیاط مرتبط می شود. ورودی سمت خیابان دارای یک فضای نسبتاً وسیع است که از دو طرف به اتاق های مجاور که در حال حاضر کارکرد تجاری دارند، منتهی می شود. این ورودی از روبرو به حیاط راه دارد و در آکس ورود به حیاط، راه پله دسترسی به طبقه  دوم دیده می شود. این پله به ایوان طبقه دوم که با چهارستون جفتی برپاست، دسترسی دارد.
طبقه  دوم دارای یک شاه نشین است که در طرفین آن اتاق هایی قرار دارد. تزئینات متنوع آجری، طاق نماها و سرستون ها در این بخش جلوه خاصی به بنا می بخشد. تزئیناتِ آجری شامل "پیش بر" و "آجرتراش" همراه با "کاشی نگینی" هستند. در قسمت رُخبامِ بنا، قسمتی از شیروانی جلو نشسته و کاربندی ها و زخره های کنگره مانندی آن را آراسته اند. معماری این بنا در عین درون گرا بودن با توجه به بالکن های کنسول شده متعدد به کوچه و خیابان چهره یک منزل برون گرا را نمایش می دهد."

خانه ای باشکوه برای رادیو کردی

"رادیو کردی کرمانشاه" تا قبل از استقرار در "خانه خدیوی" در مکان های متعددی دایر بوده است. این رادیو ابتدا در  سال های میانی دهه 20 و با عنوان "رادیو ارتش" در خیابان پهلوی (شریعتی) کرمانشاه دایر بود. از سال 1337 و با تأسیس "رادیو کردی کرمانشاه"، "رادیو ارتش" تعطیل شد.

استاد محمدعلی سلطانی درباره این عمارت می گوید: " خانواده محترم خدیوی در کرمانشاه از خادمان صادق و شهره به آزادگی و نیک منشی در حوزه اقتصاد و بازار و نظامی و سپاهیگری و قضایی در دوران رفرم بودند که در تحولات شهری بعد از انقراض قاجاریه اقدام به بنای ساختمان مسکونی شایسته و یاری رونق و سیمای شهر کرمانشاه نمودند و چون رادیو که سمبل مدرنیسم و منادی خواستن و دانستن و توانستن و درست گفتن و درست شنیدن و مروج هنر و مربی اخلاق و همراهی با کاروان ترقی جهانی بود؛ ساختمان شایسته و بایسته و محل سکونت خود را که در بهترین نقطه آنزمان شهر بود و هنوز نیز هست برای این امر واگذار کردند. این ساختمان نماد و نشانه همصدا شدن با صدای جهان برای بودن و شدن و استفاده از ابزارهای نوین بمنظور آرشیو هزار خاطره تلخ و شیرین زاگرس بود و خود خاطرات کم نظیری از حضور و سخن و گفتگو و تک خوانی و همنوازی شخصیت‌ها و هنرمندانی دارد که حتی یادشان در این مختصر نمی گنجد؛ امروز روح در پرواز و صدای هزار دستان مجریان و خوانندگان و نوازندگان رادیو کردی کرمانشاه در فضای آن بگوش می رسد."

این استاد برجسته کرمانشاه شناسی ادامه می دهد: "ساختمان رادیو کردی کرمانشاه که در آغاز قرن چهاردهم هجری و به هنگام طرح صلیبی شهرها در آغاز عصر پهلوی به سال ۱۳۰۵ در ضلع جنوبی خیابان شاه بختی (معلم کنونی) توسط امامعلی خدیوی بنا نهاده شد و یکی از ساختمان های باشکوه شهر بود که برنامه‌های رادیو کردی در این ساختمان ضبط و پخش می شد؛ پس از نشیب و فرازها و به سبب امتیازات لازم در نهم آبان ۱۳۷۷ . ش با شماره ۲۱۴۷ به عنوان یکی از آثار تاریخی ثبت ملی شد؛ و چنانچه حداقل به شیوه ای درست به بخش خصوصی واگذار و مانند ساختمان های مشابه مرمت و بازسازی شود یکی از مراکز جذب توریست و میهمانان داخلی و خارجی به ویژه از کشورهای همسایه خواهد بود. این ساختمان یادمان چهارمین مرکز رادیو کردی در جهان است که در طی بالغ بر ربع قرن با حضور شخصیت های بزرگ علمی و فرهنگی و هنری خدمات شایانی به ادب و هنر و کرد و کردستان و ایران نموده است  (ده نگی ئیرانه به شی کوردی) صدای موجودیت مردمی بود که ریشه هزاران ساله در این آب و خاک داشته و خادم و نگهبان آب و خاک و آیین و آداب و رسوم میهن خویش بوده اند. و بخشی از موقعیت های امروز مردم کرد در عراق و حتی ترکیه و سوریه مدیون برنامه‌های این رادیو بوده است؛ و دیگر ترویج و احیاء و ابلاغ فرهنگ زبانی و موسیقای قلمرو زاگرس از جمله خدمات ماندگار رادیو کردی کرمانشاه در آن سالهاست."

محمد کمانگر از کارمندان قدیمی رادیو کردی کرمانشاه در گفتگو با کردپرس نیز در این زمینه می گوید: "با تأسیس  اداره انتشارات و رادیو در  مهرماه 1337، چند ماه پس از افتتاح رادیو کردی تهران، رادیو کردی کرمانشاه  نیز در یک ساختمان استیجاری واقع در خیابان پهلوی (شریعتی) به راه افتاد و تا سال 1343 هم در آن مکان قرار داشت. منزل خدیوی از سال 1343 به اجاره رادیو درآمد. این عمارت، یک منزل بسیار بزرگ و زیبا بود که از مالک آن (حاجی خدیوی) اجاره شده بود. ساختمان از دو قسمت تشکیل شده بود که یک حیاط بزرگ در وسط آن قرار داشت. قسمت اول که در کنار خیابان شاه بختی (معلم شرقی) قرار داشت، شامل بخش اداری رادیو می شد. در بخش انتهایی ساختمان (که بخش اصلی ساختمان هم هست) قسمت های مختلفی مثل آرشیو و استودیوهای ضبط برنامه قرار داشت. آرشیو رادیو در قسمت زیرین بود و در طبقات بالایی هم استودیو های مختلف ضبط قرار داشت."
کمانگر در ادامه به تشریح ویژگی استودیوهای رادیو در آن زمان پرداخته و در این باره می گوید: «ما یک استودیو بسیار بزرگ داشتیم که برخی از برنامه ها را به صورت زنده و با حضور تماشاچی در آن برگزار می کردیم. یک استودیو کوچکتر هم بود که مخصوص موسیقی بود و کسانی مثلِ: "حسن زیرک"، "مظهر خالقی"، "مرتضی تندرو"، "سیف اله نادرشاهی" و "ابراهیم خوشنوا" و خیلی از هنرمندان دیگر در آنجا برنامه اجرا کردند."

این مدیر قدیمی رادیو کردی در ادامه به چگونگی انتقال این مجموعه به مکان جدید اشاره می کند: "خانه  خدیوی تا سال 1347 یعنی زمانی که ساختمان جدید رادیو در میدان (نفت) سپاه پاسداران ساخته شد، در اجاره رادیو کردی کرمانشاه قرار داشت. سه سال بعد و در سال 1350 ساختمان تلویزیون نیز در همان محوطه رادیو با یک نمای سیمانی درست شد. البته دو سه سال قبل از این تاریخ، یک فرستنده 50 واتی برای تقویت و پخش برنامه های شبکه سراسری تلویزیون ایران در کرمانشاه نصب شده بود و کسانی که تلویزیون داشتند می توانستند از این برنامه ها استفاده کنند."

ویرانی خانه خاطرات چند نسل در سایه بی خیالی مسئولان

خانه خدیوی در سال 1384 توسط سازمان میراث فرهنگی به شکل مناسبی مرمت گردید. در ابتدا قرار بود این مکان با توجه به پیشینه  آن تبدیل به «خانه هنرمندان کرمانشاه» شود و حتی تابلو آن نیز نصب شد، ولی با توجه به مشکلات حقوقی موجود بر سر مالکیت ساختمان، این مهم هنوز انجام نشد.
"خانه خدیوی" از دیرباز خانه اهل هنر و موسیقی کرمانشاه بوده و از زیباترین مکان های تاریخی و فرهنگی این شهر محسوب می شود. «خانه خدیوی» از معدود عمارت های قدیمی و باشکوهِ شهرِ کرمانشاه است که نام آن کوله باری از خاطرات شیرین را به یاد نسل های قدیمی تر می آورد، خاطرات فراموش نشدنی روزهایی که تشکیلات «رادیو کردی» در این عمارت برقرار بود و هنرمندانِ محبوبی مانند: "حسن زیرک"، "مظهر خالقی"، "مجتبی میرزاده"، "محمود مرآتی"، "مرتضی تندرو"، "سیف اله نادرشاهی" و "ابراهیم خوشنوا" زیباترین ترانه های خاطرانگیز کردی را در استودیوی آن اجرا می کردند. این عمارت بسیار مهم که خاطرات شیرین چندین نسل است که طی این سال ها در سایه بی خیالی مسئولان در حال ویرانی و نابودی است. امیدواریم هر چه زودتر یک سرمایه گذار فرهنگ و دلسوز با خریداری عمارت خدیوی آن را مانند مجموعه های بامگاه، صارم الدوله، کرمانشاه و آریو تبدیل به یک هتل سنتی و گردشگری زیبا کند و از این طریق این عمارت از خطر نابودی نجات یابد.