به گزارش کردپرس، دیدار احمد الشرع، رئیسجمهور سوریه، با دونالد ترامپ در کاخ سفید اغلب بهعنوان نقطه عطفی در سیاست خارجی دمشق و مدیریت بینالمللی مبارزه با داعش توصیف شده است. اما پیامدهای فوریتر آن در آنکارا دیده میشود؛ جایی که این تحولات با تغییر رویکرد ترکیه نسبت به مسئله کُردها و روند نوپای صلح با پکک تلاقی پیدا کرده است.
در اقدامی بیسابقه، دولت باغچهلی، رهبر حزب حرکت ملی (MHP) و یکی از تندروترین چهرههای ضدکُرد در سیاست ترکیه، در پارلمان خواستار صدور مجوز برای اعزام هیئتی رسمی به زندان امرالی شد که عبدالله اوجالان در آن محبوس است. باغچهلی حتی گفت اگر چنین هیئتی تشکیل نشود، خود او همراه با چند نماینده دیگر راهی امرالی خواهد شد.
این موضعگیری ادامه روندی است که او سیزده ماه پیش آغاز کرد؛ زمانی که نخستینبار از «راهحل سیاسی» برای پ.ک.ک و نقشآفرینی اوجالان سخن گفت. در این فاصله، مسیر آتشبس شکل گرفته تاکنون به اینشکل پیش رفته است: پکک پایان مبارزه مسلحانه و انحلال تشکیلاتی خود را اعلام کرده، اوجالان از «ترکیه واحد دموکراتیک» بدون فدرالیسم دفاع کرده و پارلمان ترکیه نیز کمیسیونی برای مدیریت گذار از جنگ به سیاست تشکیل داده است.
با این حال، روند صلح در یک نقطه حساس قفل شده و آن ضرورت شناسایی رسمی امرالی بهعنوان محل گفتوگوها است. اعزام یک هیئت فراگیر پارلمانی به دیدار اوجالان بهمعنای شکستن یکی از سختترین تابوهای ۴۰ سال گذشته است؛ اقدامی که رجب طیب اردوغان تاکنون از حمایت صریح آن خودداری کرده است.
چرا اردوغان مردد است؟
تردید اردوغان از آنجا ناشی میشود که چنین دیداری، تنها یک گام فنی نیست؛ بلکه پذیرش سه اصل کلیدی است:
- کُردها یک سوژه سیاسی متمایز در جمهوری ترکیه هستند؛
- این سوژه نماینده دارد؛
- و فعلاً آن نماینده، اوجالان است.
چنین پیشرفتی جایگاه جدیدی برای اوجالان ایجاد میکند که پس گرفتن آن برای دولت پرهزینه خواهد بود؛ بهویژه اگر او بعدها خواستههایی فراتر از خطوط قرمز آنکارا مطرح کند. از سوی دیگر، اگر اوجالان از صحنه حذف شود، دولت ناچار به یافتن «جانشین سیاسی» برای او خواهد بود—چیزی که خود به معنای پذیرش یک معماری جدید برای نمایندگی کُردی است.
پیوند روند صلح با تحولات سوریه
این تحولات همزمان با تغییرات بنیادین در سوریه پیش میرود. دولت احمد الشرع، رئیسجمهور سوریه، و نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) در ظاهر به توافقی رسیدهاند که بر اساس آن ساختارهای نظامی و اداری SDF در چارچوب دولت جدید ادغام میشود. اما SDF همچنان کنترل بخشهایی از شرق و شمال سوریه، منابع انرژی و زندانهای داعش را در اختیار دارد.
سفر احمد الشرع، رئیسجمهور سوریه، به واشنگتن، تلاش برای انتقال مدل امنیتی سوریه از «نیروهای شبهنظامی» به «نهادهای دولتی» را شتاب داده است. آمریکا معتقد است که وارد کردن دولت جدید سوریه در چارچوب مبارزه با داعش، راه را برای این تغییر باز میکند.
فرصت و تهدید برای آنکارا
ترکیه سالها هشدار داده بود که وجود یک نیروی کُرد مسلحِ مورد حمایت آمریکا در مرزهایش قابل تحمل نیست. اکنون اگر SDF زیر چتر دولت واحد سوریه قرار گیرد، بخشی از نگرانی آنکارا برطرف میشود؛ اما اگر این روند منجر به تثبیت ساختاری جدید اما همچنان کُردمحور شود، ترکیه آن را تهدیدی بازتعریفشده میبیند.
در چنین شرایطی، اوجالان در نگاه آنکارا به ابزاری برای مدیریت بازیگران کُرد در سوریه نیز تبدیل شده است. نفوذ ایدئولوژیک و شبکهای پکک در داخل SDF همچنان واقعی است و دولت ترکیه تصور میکند اوجالانِ «به رسمیت شناختهشده» میتواند مانع تنش، انشعاب و مقاومت نسبت به روند ادغام شود.
لایههای بیرونی: از السویدا تا اقدامات اسرائیل
در جنوب سوریه، بهویژه در استان دروزنشین السویدا، اعتراضهای محلی و مداخلات منطقهای چشمانداز شکلگیری وضعیت ویژه یا خودگردانی را مطرح کرده است. آنکارا نگران است ایجاد منطقهای حفاظتشده در جنوب، بهویژه با دخالت اسرائیل، مطالبههای مشابهی را در شمال و غرب سوریه از سوی کُردها و علویها برانگیزد. مقامات آمریکایی نیز نسبت به «بالکانیشدن» سوریه هشدار دادهاند.
چرا باغچهلی شتاب دارد؟
در چنین صحنهای، باغچهلی استدلال میکند که «پنجره نفوذ ترکیه» در حال بسته شدن است. او معتقد است اگر آنکارا بخواهد در بازطراحی نظم کُردی در سوریه و ترکیه نقش مؤثر داشته باشد، باید پیش از تثبیت کامل معادلات جدید وارد عمل شود—و کلید این ورود، گفتوگوی مستقیم با اوجالان است.
انتقاد در حلقه داخلیکُردها: صلح بدون دموکراسی کافی نیست
با این حال، بسیاری از چهرههای سیاسی کُرد مانند صلاحالدین دمیرتاش هشدار میدهند که توافق محدود میان دولت و اوجالان، حتی اگر به پایان مبارزه مسلحانه منجر شود، «حل مسئله کُرد» به معنای واقعی نخواهد بود. آنها به تداوم زندانیبودن رهبران سیاسی، محاکمههای گسترده امنیتی، محدودیت رسانهها و نبود استقلال قضایی اشاره میکنند.
از دید آنها، حل مسئله کُرد باید در چارچوب دموکراتیزاسیون کلیتر ترکیه دیده شود، نه صرفاً یک معامله امنیتی.
زنجیره رویدادهایی که از سفر احمد الشرع، رئیسجمهور سوریه، به واشنگتن آغاز شد و با تهدید باغچهلی برای رفتن به امرالی ادامه یافت، اکنون خطوط یک سازش نوظهور را ترسیم میکند:
- خلع سلاح و ادغام ساختارهای پکک،
- ادغام SDF در دولت جدید سوریه،
- و ارتقای جایگاه اوجالان بهعنوان نماینده اصلی کُردها در گفتوگو با آنکارا.
اما اینکه این چارچوب در نهایت به «گشایش سیاسی» گستردهتر منجر شود یا به «چیدمان امنیتی کنترلشده» محدود بماند، چیزی است که در ماههای آینده مشخص خواهد شد—و داوری کُردها و اپوزیسیون ترکیه نیز بر اساس همین نتیجه شکل خواهد گرفت.
موسسه آمارگی
نظر شما