به گزارش کردپرس، در حالی‌که آنکارا مأموریت نظامی خود در شمال عراق را تمدید کرده، پ.ک.ک نیز هم‌زمان با اعلام پایان جنگ مسلحانه، از خروج کامل نیروهایش از ترکیه و استقرار در کوهستان قندیل خبر داده است؛ اقدامی که با وجود نمایش حسن نیت، عراق را به صحنه‌ای بی‌نقش در روند صلح و در عین حال در معرض خطر درگیری‌های جدید منطقه‌ای تبدیل کرده است. این روند، نه‌تنها میزان صداقت ترکیه در مسیر صلح را می‌سنجد، بلکه بازتابی از جاه‌طلبی‌های سیاسی و نفوذگرایانه آنکارا در خاک عراق و سوریه نیز تلقی می‌شود.

در آیین قندیل، ۲۵ جنگجوی پ.ک.ک، از جمله سه چهرهٔ ارشد که از ترکیه به شمال عراق آمده‌ بودند، در برابر دو پلاکارد بزرگ مزین به تصویر عبدالله اوجالان به صف ایستادند.

در حالی‌که دو تصمیم کلیدی که هر یک مستقیم با امنیت و حاکمیت بغداد مرتبط‌اند — یکی از سوی ترکیه و دیگری از سوی رقیب دیرینه‌اش، حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) — در حال شکل‌گیری است، به‌نظر می‌رسد که نهادهای عراقی کنار گذاشته شده‌اند. تنها چند روز پس از آنکه پارلمان ترکیه به‌طور یک‌جانبه مأموریت‌های نظامی این کشور در شمال عراق را تمدید کرد، پ.ک.ک که پس از چهار دهه نبرد مسلحانه با نیروهای ترکیه مسیر مسالمت‌آمیز را در پیش گرفته است، روز یک‌شنبه اعلام کرد تمامی نیروهای خود را از خاک ترکیه خارج و به شمال عراق منتقل می‌کند؛ اقدامی که به‌عنوان نشانهٔ حسن‌نیت در مسیر صلح معرفی شد.

اگرچه روند صلح میان ترکیه و پ.ک.ک با منافع عراق همسو به‌نظر می‌رسد — زیرا بغداد را از بار یک مناقشه‌ای رها می‌سازد که فصول پرشدت آن اغلب بر خاک این کشور رقم خورده — اما مشکل این است که کشور عملاً از فرایند تصمیم‌گیری کنار گذاشته شده است. عراق که تسهیل‌کنندهٔ این فرآیند بوده، به یک عامل نه چندان مهم جغرافیایی برای صلح و جنگ تقلیل یافته و در هیچ‌یک از مراحل سهمی معنادار در تصمیم‌گیری ندارد و تصمیم‌ها بدون توجه به منافع خودش اتخاذ می‌شوند. انتقال همهٔ نیروهای پ.ک.ک به خاک عراق خطرات روشن و مستقیمی در پی دارد، به‌ویژه اگر روند صلح دچار وقفه یا فروپاشی شود.

اعلام این انتقال از سوی پ.ک.ک خشم شماری از بازیگران سیاسی عراقی را برانگیخت و آن‌ها از دولت محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق خواستند که در برابر این اقدام موضع قاطعانه‌ای اتخاذ کند. در روز یک‌شنبه، کمیتهٔ روابط خارجی پارلمان عراق دربارهٔ خطرات ناشی از انتقال نیروهای پ.ک.ک از ترکیه به عراق هشدار داد و پیامی فوری به نخست‌وزیر ارسال کرد. مختار الموسوی، عضو کمیته، این اقدام را تهدیدی برای امنیت داخلی عراق خواند و گفت احتمال دارد کشور را درگیر محاسبات منطقه‌ای و منازعاتی کند که پیامدهایی فراتر از مرزهای داخلی خواهد داشت. او در گفت‌وگو با شبکهٔ شفق نیوز گفت که این مبارزان نباید به عراق منتقل می‌شدند و می‌توانستند به سوریه یا حتی شمال افغانستان یا پاکستان منتقل شوند — امّا آن کشورها حاضر به پذیرش چنین وضعیتی نشده‌اند. الموسوی افزود که کمیته به‌طور رسمی دولت را مورد خطاب قرار خواهد داد تا مشخص شود آیا پیش‌تر از این انتقال آگاهی یا موافقت داشته‌ است یا خیر و چه اقداماتی برای کاهش خطرات به امنیت ملی در دستور کار قرار گرفته است.

پس از مذاکراتی که با میانجی‌گری حزب «برابری و دموکراسی» در اکتبر ۲۰۲۴ برگزار شد، پ.ک.ک در ماه مه امسال پس از فراخوان عبدالله اوجالان — بنیان‌گذار گروه — اعلام تجزیه و انحلال کرد، آن هم پس از بیش از چهل سال مبارزهٔ مسلحانه با نیروهای ترکیه که به ادعای منابع، حدود ۵۰ هزار کشته برجای گذاشته است. روز یک‌شنبه، در مراسمی در کوه‌های قندیل، این گروه اعلام کرد که آغاز به خروج نیروهایش از ترکیه کرده تا از درگیری‌ها جلوگیری کند و شرایطی که ممکن است به آغاز دوبارهٔ خصومت‌ها منجر شود را رفع نماید.

این فرایند صلح نه‌فقط سنگ محکِ صداقت آنکارا در برابر پ.ک.ک است، بلکه آزمونی‌ست برای نیت گسترده‌تر ترکیه در قبال حضور نظامی‌اش در همسایگی عراق و سوریه. ناظران بر این باورند که مداخلات آنکارا فراتر از ملاحظات صرف امنیتی است و حامل بلندپروازی‌های سیاسی و ایدئولوژیک مرتبط با آرمان‌های نفوذ منطقه‌ای‌اش می‌باشد؛ چرا که که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور بارها خود را وارث میراث عثمانی معرفی کرده است.

پ.ک.ک از مقامات ترکیه خواست که گام‌های قانونی لازم را برای تثبیت روند صلح بردارند و امکان گذار مبارزان این گروه به زندگی سیاسیِ دموکراتیک را فراهم کنند. گروه همچنین خواهان تصویب قانون عفو ویژه برای اعضای خود و تصویب قوانینی شد که آزادی‌ها و مشارکت دموکراتیک را ضمانت کند.

صبری اوک، از چهره‌های ارشد پ.ک.ک، گفت که گام‌های قانونی معناداری برای تضمین همسویی روند با آزادی لازم است و تأکید کرد که باید قوانین مشخصی برای تعیین وضعیت رزمندگانی که از مبارزهٔ مسلحانه دست می‌کشند تنظیم شود، نه اینکه تنها به یک عفو عمومی بسنده شود.

آنکارا روز یک‌شنبه از اعلامیه خروج پ.ک.ک از خاک ترکیه استقبال کرد. عمر چلیک، سخنگوی حزب عدالت و توسعه، گفت که تصمیم خروج از ترکیه و برداشتن گام‌های جدید در راستای خلع سلاح، محصول ملموسِ پیشرفتی است که حاصل شده است. در ماه ژوئیه نیز اعضای مسلح پ.ک.ک در شهری در سلیمانیهٔ اقلیم کردستان عراق مراسم خلع سلاح برگزار کردند که طی آن ۳۰ مبارز از جمله چهار فرمانده اسلحه‌های خود را به آتش کشیدند؛ اقدامی که اردوغان آن را گامی مهم در جهت «ترکیه‌ای عاری از تروریسم» توصیف کرد.

ترکیه یک کمیتهٔ پارلمانی تشکیل داده تا چارچوب روند صلح با پ.ک.ک را تعیین کند، از جمله گذار قانونی گروه و اعضایش به فعالیت سیاسی. نومان کورتولموش، سخنگوی پارلمان، گفته است کار این کمیته تا پایان سال ادامه خواهد داشت و احتمال تمدید دو ماهه نیز وجود دارد. در این کمیته ۴۸ نماینده حضور دارند که ۲۵ نفر از آن‌ها از ائتلاف حاکم حزب عدالت و توسعه و متحدش، حزب حرکت ملی‌گرا هستند؛ ۱۰ نماینده از حزب مخالف جمهوری‌خواه خلق و چهار نماینده از حزب «برابری و دموکراسی» (حزب طرفدار کردها) می‌باشند.

صبری اوک گفته است که کمیتهٔ پارلمانی باید فوراً به دیدار اوجالان برود و او را کلید حل مسئلهٔ کردی توصیف کرده، مسئله‌ای که به‌گفتهٔ او تا زمانی که رهبرش در زندان باشد، قابل حل نیست. او خواستار آزادی فیزیکی اوجالان شد و گفت که او باید بتواند آزادانه زندگی و کار کند.

فراتر از تدابیر آشتی، انتظار می‌رود کمیته سرنوشت اوجالان را نیز تعیین کند. او از سال ۱۹۹۹ در زندانی در جزیرهٔ ایمرالی، در انزوا، محکوم به حبس ابد است. رسانه‌های ترکیه گزارش داده‌اند که هیأتی از حزب «برابری و دموکراسی» در روزهای آینده با اردوغان دیدار خواهند کرد و سپس به ایمرالی سفر می‌کنند تا از اوجالان دیدار به‌عمل آورند. آزادی اوجالان همچنان یکی از خواسته‌های اصلی پ.ک.ک در چارچوب روند صلح به‌شمار می‌آید.

تحلیل‌گران می‌گویند ابتکار صلح آنکارا به اوجالان فرصتی داده تا در زمانی که پ.ک.ک تضعیف شده و افکار عمومی کردها پس از دهه‌ها مناقشه خسته شده، خود را از مبارزهٔ مسلحانه رها کند. اوجالان، از شروع مذاکرات در اکتبر ۲۰۲۴، چندین بار ملاقات‌های خانوادگی داشته و با مذاکره‌کنندگان حزب «برابری و دموکراسی» دیدار کرده است. ماه گذشته نیز برای اولین بار از سال ۲۰۱۹ اجازهٔ دیدار با وکیل خود را یافت.

در دههٔ گذشته، اکثریت جنگجویان پ.ک.ک به مناطق کوهستانی شمال عراق پناه برده‌اند؛ مناطقی که ترکیه از ۲۵ سال پیش در آن‌ها پایگاه‌های نظامی ایجاد کرده و به‌طور منظم عملیات هوایی و زمینی علیه آنان انجام می‌دهد.

کردها در ترکیه امیدوارند که ترک مبارزهٔ مسلحانه توسط پ.ک.ک راه را برای یک توافق سیاسی با آنکارا هموار کند و افق‌های جدیدی برای اقلیت کرد — که حدود یک‌پنجم جمعیت ۸۵ میلیون نفری کشور را تشکیل می‌دهد — بگشاید.

هفته نامه عرب ویکلی