به گزارش کردپرس، اکنون نزدیک به یک سال از زمانی میگذرد که روند موسوم به «فرآیند حلوفصل» میان دولت ترکیه و جنبش کرد از سر گرفته شد. برای ترسیم تصویری واقعبینانه از این دوازده ماه میتوان به دو گزارهی متضاد اشاره کرد: از یک سو گامهای مهمی برداشته شده است، و از سوی دیگر هنوز هیچ گام مهمی برداشته نشده است. همزیستی این دو واقعیت، سرنوشت این روند را در هالهای از ابهام قرار داده است.
باید به یاد داشت که مرحله کنونی از روند موسوم به حل مسئله کرد، از سوی مقامات ترکیه در واکنش به شرایط جدیدی آغاز شد که پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ در خاورمیانه پدید آمد. دولت ترکیه به سرعت دریافت که حمله حماس به اسرائیل راه را برای نظمی تازه در خاورمیانه هموار کرده است؛ نظمی که در آن نگران افزایش قدرت اسرائیل است. در نتیجه، آنکارا نتیجه گرفت که سیاست پس از «بهار عربی» خود – که بر مهار کردها در سوریه و عراق استوار بود – دیگر قابل ادامه نیست.
از همین رو، ترکیه تصمیم گرفت با رویکردی نرمتر نسبت به کردها، بهویژه آنهایی که به پ.ک.ک نزدیکاند، وارد این مرحله جدید از تحولات خاورمیانه شود. به بیان دیگر، روند کنونی در ترکیه بیش از آنکه ناشی از باور واقعی دولت به صلح با کردها باشد، واکنشی محاسبهشده به تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه است. همین امر سبب شده کل این روند وابسته به محاسبات سیاسی باقی بماند و تأخیرها و رکود کنونی نیز نتیجه همین محاسبات است.
گامهای برداشتهشده
این روند از اواخر ۲۰۲۴ با چند حرکت نمادین آغاز شد. دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی (MHP)، در سخنرانیای بیسابقه از «برادری هزارساله ترک و کرد» سخن گفت و عبدالله اوجالان را «رهبر بنیانگذار پ.ک.ک» خواند و او را دعوت کرد تا برای اعلام انحلال پ.ک.ک در پارلمان ترکیه سخنرانی کند.
از آن زمان تاکنون، این پ.ک.ک بوده است که گامهای بزرگتری در مسیر صلح و راهحل سیاسی برداشته است. در شش ماه گذشته سه اقدام چشمگیر از سوی این جنبش صورت گرفته است:
- ۲۷ فوریه ۲۰۲۵: عبدالله اوجالان در بیانیهای اعلام کرد که پ.ک.ک باید مبارزه مسلحانه را پایان دهد و خود را منحل کند.
- ۱۲ مه ۲۰۲۵: پ.ک.ک رسماً در بیانیهای که در پی نشست رهبرانش در اقلیم کردستان عراق صادر شد، پایان مبارزه مسلحانه و تصمیم به انحلال خود را اعلام کرد.
- ۱۱ ژوئیه ۲۰۲۵: گروهی از اعضای پ.ک.ک به رهبری بسه هوزات (همرئیس اتحادیه جوامع کردستان، KCK) در مراسمی نمادین سلاحهای خود را سوزاندند تا آغاز واقعی روند خلع سلاح را نشان دهند.
گامهای برداشتهنشده
تکمیل موفق مرحله خلع سلاح و انحلال پ.ک.ک نیازمند تصویب قانونی ویژه در پارلمان ترکیه است تا بر اساس آن، زندانیان این گروه آزاد و اعضای حاضر در کوهستان بتوانند به کشور بازگردند. با وجود اعلام رسمی پایان مبارزه مسلحانه، هنوز هیچ یک از اعضای پ.ک.ک سلاح خود را تحویل نداده یا به خانه بازنگشته است، و هیچ زندانی کرد در ترکیه آزاد نشده است.
علت روشن است: دولت ترکیه هنوز گام مؤثری در این زمینه برنداشته است. اصلاح قانون مجازات و قانون مبارزه با تروریسم برای تضمین روند انحلال ضروری است، اما هیچیک از این اقدامات انجام نشده و روند در بنبست قرار گرفته است.
با این حال، دولت ترکیه دو اقدام نمادین انجام داده است:
- تأسیس «کمیسیون همبستگی ملی، برادری و دموکراسی» در مجلس، با مأموریت تدوین چارچوب قانونی برای تکمیل روند انحلال پ.ک.ک. این اقدام امیدواریهایی ایجاد کرد.
- توقف عملیاتهای گسترده نظامی علیه نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در شمالشرق سوریه و فراهم کردن فضا برای مذاکرات احتمالی میان دولت جدید دمشق و این نیروها.
با وجود این گامها، میان دولت ترکیه و پ.ک.ک شکاف محسوسی در عمل و در پیامها وجود دارد: در حالی که پ.ک.ک بهطور جدی از مبارزه مسلحانه به عرصه سیاسی گام گذاشته، دولت ترکیه هنوز اقدام مؤثری برای تسریع روند انجام نداده است.
دلیل تعلل دولت ترکیه
چرا چنین تأخیری وجود دارد؟ همانطور که اشاره شد، دولت ترکیه این روند را بهعنوان واکنشی به تحولات ژئوپلیتیکی خاورمیانه آغاز کرد، نه از سر تغییر نگرش نسبت به مسئله کرد. آنکارا همچنان مشغول محاسبه هزینههای تداوم یا توقف درگیری با کردهاست، زیرا آشوب ناشی از حمله حماس و پیامدهای آن در منطقه ادامه دارد.
اما این تنها عامل نیست. رجب طیب اردوغان همچنین تأثیر روند صلح بر پایگاه رأی خود را میسنجد. تجربه شکست روند قبلی (۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵)، زمانی که کاهش محبوبیتش را دید و روند را متوقف کرد، باعث شده او این بار نیز با احتیاط و کندی پیش برود تا مطمئن شود ادامه روند، به ضرر سیاسیاش تمام نمیشود.
در نتیجه، به دلیل همین محاسبات فراوان، «فرآیند» بسیار کند پیش میرود و هنوز معلوم نیست انحلال نهایی پ.ک.ک واقعاً در آینده نزدیک محقق شود یا نه.
چشمانداز
با این حال، به نظر نمیرسد روند کنونی متوقف یا فروبپاشد، زیرا نه دولت ترکیه و نه جنبش کرد تمایلی ندارند در شرایط ژئوپلیتیکی جدید خاورمیانه خطر تعمیق دوباره شکاف میان خود را بپذیرند.
نویسنده: مسعود یئگن، استاد جامعهشناسی است و پیشتر در دانشگاه فنی خاورمیانه آنکارا و دانشگاه شهیر استانبول تدریس کرده است.
منبع: موسسه Amargi
نظر شما