به گزارش کردپرس، دور اول انتخابات ریاست جمهوری در ترکیه، در روز 14 و دور دوم آن در روز 28 می 2023 برگزار شد. نظرسنجی های قبل از انتخابات نشان می داد که ائتلاف تحت رهبری رجب طیب اردوغان و ائتلاف به رهبری کمال قلیچداراوغلو رقابت تنگاتنگی با هم دارند و هر دو نامزد حدود 40 آراء را کسب می کنند. تحلیل این نظرسنجیها حاکی از نقش کلیدی حزب کردگرای دموکراتیک خلق ها یا HDP  و رای دهندگان کرد در انتخابات بود.

جنبش کردی در ترکیه از سال 1991 تاکنون با هدایت ده حزب مختلف کردگرا وارد انتخابات شده است. این مسئله به دلیل تهدیدهای مستمر نسبت به تعطیل کردن این احزاب بوده است. حزب دموکراتیک خلقها نیز به دلیل داشتن پرونده قضایی و احتمال تعطیل شدن آن، در این دوره از انتخابات زیر پرچم حزب چپ سبز که حزب یدک کردها محسوب می شود در این انتخابات شرکت کرد.

رهبران حزب چپ سبز، قبل از انتخابات با حزب کار ترکیه (TİP) و دیگر احزاب جناح چپ ائتلاف کردند و همپیمانی کارگر و آزادی را تأسیس کردند.

رهبران حزب چپ سبز که تصمیم گرفته بودند نامزد مستقل برای ریاست جمهوری ترکیه معرفی نکنند، از قلیچدار اوغلو حمایت کردند. قلیچدار اوغلو با این حمایت از جانب کردها، در نظرسنجی های پیش از انتخابات اردوغان را پشت سر گذاشت. با این حال، در حالی که حمایت کردها از قلیچدار اوغلو موقعیت او را تقویت کرد، به بزرگترین برگ برنده اردوغان تبدیل شد. اردوغان علیرغم پیامدهای آسیب های ناشی از تورم بالا و زلزله، تمام مبارزات انتخاباتی خود را صرف متهم کردن قلیچداراوغلو به جلب حمایت حزب کارگران کردستان (PKK) کرد. او حتی یک ویدئوی جعلی منتشر کرد که ادعا می‌کرد قلیچداراوغلو با مراد قراییلان، یکی از رهبران رهبر پ‌.ک‌.ک ملاقات کرده است. این ویدئو حمایت از کمپین اردوغان در مناطق ملی‌گرا و محافظه‌کاران این کشور را افزایش داد.

با توجه به نفوذ HDP در مناطق کردنشین، این مناطق بیشترین رای را به قلیچداراوغلو دادند.

12 منطقه از 20 منطقه ای که بیشترین رای را به قلیچداراوغلو دادند، کردنشین بودند. همچنین 15 نواحی که بیشترین حمایت را از قلیچداراوغلو کردند شهروندان کرد این مناطق بودند.

با این حال، با وجود حمایت رای دهندگان کرد در این دو دور رای گیری از قلیچداراوغلو، نتایج غیرمنتظره ای به دست آمد. بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط موسسه تحقیقی راوست و مرکز مطالعات کردی، میزان مشارکت کردها در این انتخابات می توانست به 20 درصد کل رای دهندگان برسد.

نرخ مشارکت کردها در انتخابات سال 2023، نسبت به انتخابات ریاست جمهوری 2018، در مناطقی که حزب دموکراتیک خلقها بهترین عملکرد را داشت، کاهش یافت. با این حال، این نتیجه تعجب آور نبود.

باید دید چرا رای به HDP یا حزب چپ سبز کاهش یافت زیرا در واقع هیچ دلیل یکسانی برای آن وجود ندارد. دلیل اول بی رقمی و یا بی میلی کردها به مشارکت در این انتخابات، پایین آمدن آستانه ورود احزاب به پارلمان ترکیه است. پیش از این انتخابات، احزاب سیاسی برای ورود به پارلمان نیاز به کسب 10 درصد آرا داشتند اما در انتخابات اخیر آستانه ورود احزاب به پارلمان ترکیه به 7 درصد کاهش یافت. به نظر می رسد که حمایت ضعیف کردها از احزاب کرد این بود که با توجه به کاهش آستانه ورود به پارلمان نیاز کمتری به حضور کردها در انتخابات احساس شده است.

دلیل دوم این است که نه تنها HDP تحت فشار و خطر تعطیل شدن قرار داشت، بلکه بسیاری از نمایندگان و مقامات قبلی آن در زندان هستند. بدون شک مهمترین این افراد صلاح الدین دمیرتاش است که در هفت سال گذشته در زندان بوده است. دمیرتاش یکی از بنیانگذاران HDP بود و در میان تمام احزاب کردی که از سال 1991 تأسیس شده اند، به محبوب ترین سیاستمدار و رهبر کرد تبدیل شده است. اگرچه او می تواند با کمک وکلای خود فعالانه اظهارنظر صحبت کرده و توییت کند اما علاقه رای دهندگان کرد به سیاست در ترکیه بدون وجود داشتن رهبری کاملاً متعهد کاهش یافته است. با ادامه فشارها و دستگیری‌ها، تشکل‌های حزبی، به‌ویژه در مناطق دور افتاده ‌تر، از فعالیت سیاسی خود کاسته شده و کادرهای اصلی جنبش نیز از سیاست کناره گیری کرده اند. جایگزینی شهرداران وابسته به HDP در استان های کردنشین با منصوبان حزب عدالت و توسعه نیز به کمتر ظاهر شدن و در نتیجه کاهش قدرت حزب کمک کرد.

یکی دیگر از دلایل جالب برای حضور کم رمق کردها در رای به احزاب کرد این است که پس از سال‌ها نادیده گرفتن رأی‌دهندگان کرد، ناگهان حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) برای جلب رای کردها تلاش کرد. در حالی که حزب عدالت و توسعه و HDP/YSP در مناطق کردنشین آرای خود را از دست دادند، آرای CHP در این مناطق سه یا چهار برابر شد. حزب CHP برای اولین بار در نیم قرن گذشته، توانست یک نماینده پارلمان از دیاربکر روانه کند. همچنین نمایندگانی را از شانلی اورفا و آگری در پارلمان خواهد داشت. همچنین نزدیک بود نامزدهای این حزب در وان و ماردین به پارلمان راه یابند.

دلیل چهارم کاهش رای HDP این است که تجربه دردناک در شهرهای کردنشین ترکیه پس از فروپاشی روند صلح حزب عدالت و توسعه با گروه های کرد در سال های 2015 تا2016 همچنان ادامه دارد. حزب حرکت ملی ترکیه یا (MHP)، علیرغم لفاظی‌های ملی‌گرایانه حزب عدالت و توسعه و اتحاد با یک حزب افراطی ناسیونالیست، در این انتخابات آرای کمتر از حد انتظار از دست داد. همچنین اتحاد حزب عدالت و توسعه با حزب اسلامگرای کردی HÜDAPAR به حزب عدالت و توسعه فرصت داد پیامی مؤثر و مثبت به کردهای مذهبی ارسال کند.

یکی از دلایل طنزآمیز افول رای HDP/YSP این است که به نظر می رسد آنها متحد خود را اشتباهی انتخاب کرده اند. آنها جایگاه برجسته‌ای در اتحاد کار و آزادی داشتند اما در بسیاری از مناطق غرب ترکیه- رای‌دهندگان با گرایش‌های سوسیالیستی یا سوسیال دمکراتیک که انتظار می رفت به HDP رای دهند، به سمت حزب کارگران ترکیه یا (TİP) رفتند که نتیجه آن راه یافتن چهار نازد این حزب به پارلمان ترکیه است.

دلیل ششم عملکرد ضعیف احزاب کرد در این انتخابات این است که پس از مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری دمیرتاش در سال 2014 و نامزد شدن کمال قلیچداراوغلو وابسته به علویها و با داشتن ریشه کردی، حزب جمهوریخواه خلق یا CHP به رهبری قلیچداراوغلو تغییر جهت داد تا رای مناطق و حوزه های دارای جمعیت کرد علوی را جذب کند.

دلیل هفتم و نهایی عملکرد ضعیف HDP/YSP ، تصمیم گیری متمرکز لیست نامزدهای حزب چپ سبز بود که منجر به ناآشنایی برخی از نامزدها با برخی شهرها و کاهش ایجاد هیجان شد. دمیرتاش، رئیس مشترک سابق HDP نیز پس از انتخابات، در تحلیل انتخاباتی خود که از زندان فرستاده بود، از این رویه متمرکز انتقاد کرد.

یکی دیگر از نتایج خیره کننده این انتخابات این بود که نرخ مشارکت در انتخابات، در مناطق کردنشین در کل ترکیه به کمتر از حد متوسط کاهش یافت.

نرخ مشارکت انتخابات امسال نسبت به سال 2018، در مناطق تحت نفوذ HDP کاهش یافت. نرخ مشارکت در دور اول انتخابات در 14 می کمتر از میانگین مشارکت در تمام مناطق ترکیه بود. با این حال، در دور دوم انتخابات نیز که در 28 می برگزار شد، نرخ مشارکت در این مناطق باز هم کاهش یافت.

کاهش میزان رای به HDP پس از دور اول انتخابات را می توان به عوامل متعددی نسبت داد.

یکی از دلایل کاهش نرخ مشارکت کردها، چرخش قلیچدار اوغلو قبل از برگزاری دور دوم و استفاده از لحن ملی گرایانه تر و تلاش او برای کسب 5 درصد آرای سینان اوغان در دور اول انتخابات، از طریق ائتلاف با امید اوزداغ رهبر حزب افراطی ناسیونالیست بود. قلیچداراوغلو به او وعده داده بود که اقدامات قانونی محدودی برای لغو انتصاب شهرداران وابسته به حزب عدالت و توسعه در شهرداری های متعلق HDP وجود خواهد داشت. ممکن است این لحن ناسیونالیستی و این پروتکل ها انگیزه کردها را برای رای دادن به قلیچداراوغلو کاهش داده باشد.

با این حال، مناطقی که در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، بیشترین حمایت را از قلیچداراوغلو کردند همچنانمناطق کردنشین بودند. با این حال، از دیدگاه حامیان اپوزیسیون در غرب ترکیه، کاهش نرخ مشارکت دلیل ناامیدی آنها بود. رای دهندگان کرد همچنان در فهرست دلایل شکست انتخاباتی اپوزیسیون قرار دارند.

در واقع، کردها به ناسیونالیسم فزاینده و علیه اردوغان رای ندادند تا دموکراسی به ترکیه بازگردد. علاوه بر این، رای کردها هم رنگ و بوی قومیتی دارد. اولین معیار در رای گیری یک مسئله امنیتی است. تعیین اینکه کدام نامزد یا حزب کمترین آسیب را به همراه خواهد داشت، اهمیت دارد. نادیده گرفتن نگرانی‌های امنیتی کردها در حالی که همچنان انتظار داشته باشند آنها ناجی دموکراسی باشند، غیر واقعی و ناامیدکننده بود.

اکنون در روزهای پس از انتخابات به سر می بریم. این که HDP تعطیل خواهد شد یا خیر، نمایندگان کرد برای مقابله با تقویت ملی گرایی در پارلمان چه خواهند کرد، یا این که کردها در انتخابات محلی سال آینده با CHP و اتحاد ملت همکاری خواهند کرد یا خیر و اینکه واکنش سیاسی کردها به ورود چهار نماینده حزبHÜDAPAR  به پارلمان ترکیه چه خواهد بود، پاسخ واضحی برای آنها وجود ندارد.

قطعی شدن همه این احتمالات ممکن نیست. اما چیزی که مشخص است این است که رای دهندگان کرد نقش کلیدی در انتخابات محلی 2019 در استانبول، آنکارا، آدانا، مرسین و سایر شهرهایی که نامزدهای مخالف در آن پیروز شدند، ایفا کردند. اما نحوه فراهم کردن امکان ایفای نقش به رای دهندگان کرد، بدون تسلیم ناسیونالیسم به حکومت اردوغان سرنوشت انتخابات آینده در ترکیه را تعیین خواهد کرد.

منبع: موسسه تحقیقات روابط خارجی