حزب عدالت و توسعه (AKP) زمانی که در سال 2002 میلادی قدرت را در ترکیه به دست گرفت؛ یکی از مهمترین وعده هایی که این حزب در آن روزها سر می داد ایجاد فضای باز سیاسی برای کردها بود. فضایی که به اعتقاد حاکمیت جدید ترکیه می توانست مانع از عضویت کردهای ترکیه در PKK شده و برای کردها به جای رفتن به کوه قندیل، راه مجلس در آنکارا را نشان می داد. جریان های سیاسی کرد ترکیه که تا آن روز تحت فشارهای سیاسی – نظامی شدید، نادیده گرفته شدن و انکار موجودیت روبه رو بودند از این تغییر روند استقبال کرده و با آغوش باز پذیرای آن شدند. روندی که در سال های اولیه نیز به طور گسترده ای فضای سیاسی برای جریان های سیاسی کرد را باز کرد. احزاب سیاسی کرد شکل منسجم تری پیدا کرده، وارد رقابت سیاسی با احزاب مهم ترکیه در سطح کلان کشوری شده و حتی توانستند برای اولین بار در تاریخ جمهوریت ترکیه در دوره حاکمیت آک پارتی به صورت یک حزب کُردی به مجلس راه پیدا کنند. علاوه بر این جریان سیاسی کرد ترکیه تحت رهبری حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) یک روند بسیار مهم تحت عنوان روند مذاکرات صلح ترک – کرد را برعهده گرفت که در بین سال های 2013 – 2015 میلادی به یکی از مهمترین بازیگران سیاسی در عرصه کلان کشوری تبدیل شد.

یک دوره 10 ساله در دوران حاکمیت 17 ساله آک پارتی در ترکیه یعنی از 2005 – 2015 میلادی را می توان دوره شکل گیری – رشد و شکوفایی جریان های سیاسی کرد در ترکیه نامگذاری کرد که با رهبری HDP توانست به سومین حزب بزرگ ترکیه و یکی از مولفه های تعیین کننده سیاسی در این کشور تبدیل شود. ولی بعد از سال 2015 میلادی چندین فاکتور داخلی و خارجی مانع از تداوم این روند شد. روندی که بعد از سال 2015 میلادی آغاز شده است روند معکوسی است که در راستای بسته شدن فضای باز سیاسی بر روی جریان های کرد در حال حرکت است. در این یادداشت تلاش خواهیم کرد تا به مولفه های موثر در این روند معکوس به صورت خلاصه اشاره ای کنیم.

قبل از هر چیزی باید اشاره کرد حتی طراحان فضای باز سیاسی برای کردهای ترکیه انتظار توسعه گسترده و کلان این جریان سیاسی در ترکیه را نداشتند. نقش HDP در حل مهمترین مسئله ترکیه یعنی مسئله کردهای ترکیه، تلاش برای تبدیل شدن به یک حزب کلان ترکیه ای و جذب جریان چپ و غیرکردی، ایجاد محبوبیت در بین اقشار مختلف جامعه از جمله زنان، مدافعان حقوق محیط زیست، علوی ها، اقلیت های مختلف دینی و ... رفته رفته این حزب را به یک آلترناتیو قوی در برابر حاکمیت سیاسی تبدیل می کرد. زمانی که آک پارتی طرح فضای باز سیاسی برای کردها را مطرح کرده بود به هیچ عنوان در پی ایجاد یک آلترناتیو برای خود نبود. این حزب با استفاده از فضای خلاء حزب سیاسی منسجم در میان کردها با طرح این موضوع در پی کشاندن کردهای ترکیه به سمت خود بود. ولی روندی که در ترکیه ایجاد شد به وجود آمدن یک اپوزیسیون قوی در برابر حاکمیتی بود که رفته رفته آن دسته از کردهایی را هم که حاکمیت به سمت خود کشیده بود را پس می گرفت. این موضوع به طور واضح در انتخابات ژوئن 2015 میلادی خود را نشان داد و HDP برای اولین بار با کسب 13 درصد نه تنها حدنصاب 10 درصدی انتخابات که صرفاً برای عدم ورود احزاب کردی به مجلس طراحی شده بود را شکست بلکه مانع از تشکیل حکومت تک حزبی در ترکیه بعد از 13 سال توسط آک پارتی شد. در اینجا بود که زنگ های خطر برای آک پارتی به صدا درآمد. زیر میز مذاکرات زده شد و حمله، فشار، محدودیت و سیاست های انکار به شکل بسیار گسترده تری نسبت به نمونه های قبلی یک بار دیگر به عرصه سیاست ترکیه در قبال مسئله کردها در دستور کار قرار گرفت.

این تمام ماجرا نبود، در خارج از مرزهای ترکیه هم تحولاتی در حال رخ دادن بود که فضای باز سیاسی برای کردها در ترکیه را به یک خطر بالفعل برای حاکمیت سیاسی ترکیه تبدیل می کرد. دستاوردهای کردهای سوریه در مبارزه با گروه تروریستی داعش و ایجاد یک جریان قوی سیاسی – نظامی کرد در مرزهای جنوب ترکیه یک "اقلیم کردستان" دیگر را در همسایگی ترکیه خلق می کرد. تحولات بین المللی در عرصه های سیاسی – نظامی در حال تبدیل کردها به یک فاکتور تاثیرگذار مهم منطقه ای بود. رفراندوم استقلال کردستان عراق و ایجاد کریدور مستقل کردی در شمال سوریه برای کردهای ترکیه می توانست یک منبع الهام بسیار قوی باشد. کردهایی که اکنون از هر زمان دیگری در ترکیه قوی تر بوده، منسجم تر شده و سازماندهی یافته اند. بنابراین فضای باز سیاسی برای کردها که توسط حاکمیت ترکیه ایجاد شده بود در حال تبدیل شدن به یک تهدید جدی بود. از همین رو ترکیه با توجه به این تحولات بین المللی تغییر رویه داده و به سیاست ایجاد فضای بسته سیاسی برای کردها روی آورد. نمونه بارز این موضوع را در لغو مصونیت قضایی از نمایندگان HDP در پارلمان ترکیه، برکناری شهرداران وابسته به HDP و تعیین سرپرست برای آنان از سوی وزارت کشور ترکیه، دستگیری و زندانی کردن گسترده فعالان سیاسی کرد و ... می توان مشاهده کرد. اکثر سیاستمدارانی که در دوران روند مذاکرات صلح کرد – ترک نقش مهمی بازی کرده بودند (صلاح الدین دمیرتاش – فیگن یوکسکداغ – ادریس بالوکن – سری ثریا اوندر) اکنون در زندان های ترکیه هستند. هزاران تن از اعضای این حزب دستگیر شده و ده ها نماینده سیاسی از ترس دستگیری از کشور ترکیه خارج شده اند.

حال به توجه به تمامی این ها می توان تحولی را که اکنون شاهد آن هستیم به خوبی درک کنیم. برکناری شهرداران سه کلانشهر مهم ترکیه آن هم شش ماه بعد از انتخابات تداوم همین سیاستی است که از سال 2015 میلادی در پیش گرفته شده است؛ "بستن فضای سیاسی بر روی کردهای ترکیه".

خبرگزاری کردپرس/سرویس ترکیه