به گزارش کردپرس،در حالی که دولت موقت دمشق بهتدریج در حال جلب حمایتهای بینالمللی است، نقشه راهی که در ماه مارس گذشته با نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) بهمنظور ادغام شمالشرق کشور تدوین شد، هنوز اجرا نشده است. نارضایتی واشنگتن از این تعلل در هفتههای اخیر آشکار شد؛ بهویژه از آنرو که برنامه دولت ترامپ برای کاهش نیروهای آمریکایی در سوریه، بهدلیل نگرانی از بیثباتی، موقتاً متوقف شده است.
برای شکستن این بنبست، تام باراک نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه و دریادار برد کوپر، فرمانده ستاد مرکزی نیروهای آمریکا (سنتکام)، هفته گذشته به شمالشرق سوریه و دمشق سفر کردند و بعدا نشست مشترکی میان دو طرف برگزار کردند؛ نشستی که با استقبال مثبت مقامات کرد و آمریکایی همراه شد. با این حال، درگیری اخیر میان نیروهای امنیتی کرد و ارتش سوریه در حلب — که ظرف ۲۴ ساعت متوقف شد — نشان داد اجرای این نقشه راه تا چه اندازه شکننده است.
در نهایت، رفاه و آینده سوریه و مردمش به ادغام مسالمتآمیز شمالشرق با سایر مناطق کشور بستگی دارد. از همینرو، آمریکا باید دو طرف را به برداشتن گامهای فوری برای کاهش تنشها و تقویت اعتماد متقابل جهت حل اختلافات تشویق کند. در گام نخست، کردها باید ابتکار عمل را در دست بگیرند و مجموعهای از اقدامات اعتمادساز را انجام دهند تا دمشق نیز در پاسخ، اقدامات مشابهی انجام دهد. نکته مهم آن است که این گامهای اولیه، نیازی به مصالحه بر سر مسائل بنیادین مانند نیروهای نظامی، اداره محلی یا مسائل فرهنگی ندارد. در این مرحله، کافی است کردها حاکمیت دولت مرکزی سوریه بر سراسر کشور را بهصورت رسمی بپذیرند — اقدامی که دلایل آن در ادامه توضیح داده میشود.
چرا وحدت سوریه حیاتی است؟
احمد الشرع، رئیسجمهور سوریه، در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل ماه گذشته تأکید کرد که «یکپارچگی سرزمینی سوریه» و «لغو کامل تحریمهای بینالمللی» دو اولویت اصلی او هستند.
حضور بینالمللی او در نیویورک با استقبال چشمگیر نمایندگان کشورها همراه شد — از جمله دستدادن با دونالد.
با این حال، تردیدهایی باقی مانده است؛ بهویژه بهدلیل کندی دمشق در پیوستن به ائتلاف ضد داعش و بیمیلی آن به اصلاحات کلیدی در حوزههای پاسخگویی، امنیت و مشارکت سیاسی. برای بازگشت کامل سوریه به جامعه بینالمللی، دولت الشرع باید فراتر از لبخندهای دیپلماتیک حرکت کند و به تأمین امنیت و بهبود حکمرانی در کشوری بپردازد که سالها میان مناطق مختلف نفوذ و قدرت تقسیم شده است.
اقلیتهای سوری نیز نسبت به توانایی الشرع برای ایجاد وحدت و اداره کشور تردید دارند. البته بیشتر این گروهها تهدیدی وجودی برای وحدت ملی محسوب نمیشوند. برای مثال، دروزیها هرچند در روابط آینده با اسرائیل نقش مهمی دارند، اما از لحاظ جمعیتی کوچک و پراکندهاند. مسائل مربوط به علویها نیز — با وجود خشونتهای متقابل اخیر — فوریت ندارد، زیرا این گروه دیگر کنترل مستقیم بر نهادهای حکومتی یا نیرویی منسجم ندارد.
در نتیجه، تمرکز اصلی دمشق برای دستیابی به ثبات و وحدت ملی، منطقه شمالشرق تحت کنترل کردهاست؛ منطقهای که بیشتر منابع نفت و گاز، زمینهای کشاورزی حاصلخیز و بیش از ده درصد جمعیت سوریه (ترکیبی از کردها، اعراب و اقلیتهای دیگر) در آن قرار دارد.
مسئله ضدتروریسم
در دوران اوج داعش و فروپاشی کنترل دولت مرکزی، نیروهای پیشقراول قسد به مهمترین متحد ائتلاف بینالمللی در نبرد با تروریسم بدل شدند. امروز نیز قسد همچنان مؤثرترین نیروی ضد داعش در سوریه است و همکاری نزدیکی با نیروهای آمریکایی دارد. علاوه بر این، هزاران زندانی و خانواده وابسته به داعش در اردوگاهها و زندانهای تحت مدیریت قسد نگهداری میشوند.
با این حال، روابط قسد و نهاد سیاسی آن — اداره خودگردان شمالوشرق سوریه— با حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) همچنان نگرانکننده است. هرچند پکک اکنون در حال اجرای آتشبس دائمی با ترکیه است، اما آنکارا همچنان قسد را شاخهای از پکک میداند و از ادغامنشدن یا خلعسلاحنکردن این نیروها ناخشنود است. ترکیه که سه بار بهطور نظامی در سوریه مداخله کرده، همچنان رفتار دمشق با کردها را از نزدیک رصد میکند.
عامل اصلی توقف روند ادغام
مقامات کرد بارها اعلام کردهاند آماده اجرای نقشه راه مارس هستند و جلسات متعددی در سطح وزرا با دولت مرکزی برگزار کردهاند. بااینحال، پیشرفتی حاصل نشده است. کردها این تعلل را ناشی از چند عامل میدانند:
- خشونتهای اخیر علیه اقلیتها در استان سویدا،
- فشارهای ترکیه بر دمشق برای اتخاذ موضعی سختگیرانه،
- و تصمیمهای تبعیضآمیز دولت، از جمله تأکید بر «عرب بودن» سوریه در قانون موقت.
در عین حال، اختلافات عمیقتری نیز وجود دارد. شمالشرق تحت رهبری قسد و اداره خودگردان کردی، از نظر سیاسی، امنیتی و اقتصادی موفقتر از سایر مناطق سوریه بوده است و بنابراین انگیزه کمی برای پذیرش آیندهای نامطمئن در ساختار دولت مرکزی دارد. افزون بر این، ارزشهای اجتماعی و سیاسی کردها — از سکولاریسم و برابری جنسیتی گرفته تا ساختارهای شبهسوسیالیستی — با دیدگاه دولت الشرع و بسیاری از جوامع سنتی عربی تفاوت دارد.
با وجود این شکافها، دمشق باید خویشتنداری نشان دهد و در برابر مطالبات مشروع اقلیتها، از جمله کردها، حداقل معیارهای بینالمللی را رعایت کند. اما نباید انتظار داشت کشوری جنگزده مانند سوریه بهیکباره به نظامی لیبرال و چندقومیتی تبدیل شود.
واقعیت آن است که سوریه متحد، آسیبپذیری کمتری در برابر بازیگران مخربی داعش خواهد داشت. اکنون زمان آن است که مذاکرات میان اداره خودگردان شمالشرق و دولت مرکزی سرعت گیرد.
گامهای بعدی
موضع ایالات متحده روشن است: زمان آغاز وحدت سوریه فرا رسیده، هرچند نگرانیها درباره خشونت علیه اقلیتها و حقوق زبانی و مذهبی همچنان پابرجاست.
این رویکرد در طرح سهجانبه آمریکا–اردن–سوریه برای آرامسازی در سویدا (۱۶ سپتامبر) نیز بازتاب یافت؛ طرحی که بر آشتی ملی «در چارچوب وحدت و ثبات سوریه» تأکید داشت. یکی از مقامات آمریکایی نیز در اواخر سپتامبر هشدار داد که اگر هر گروهی بتواند از اطاعت از دولت مرکزی سر باز زند، الگوی خطرناکی برای سایر گروهها ایجاد میشود.
واشنگتن بهمنظور خرید زمان برای حل مسائل عمیقتر، حفظ صبر ترکیه و جلب اعتماد دمشق، باید کردها را تشویق کند تا هرچه سریعتر اقدامات زیر را انجام دهند:
۱. خروج نیروهای غیرسوری از شمالشرق — عمدتاً اعضای پکک که در ساختارهای نظامی یا اداری حضور دارند. این اقدام همزمان پاسخی به مطالبه دیرینه ترکیه و تأییدی بر حاکمیت دولت مرکزی است.
۲. رسمیکردن توافقات غیررسمی درباره صادرات نفت شمالشرق به دمشق، بدون تغییر در سهمبندی فعلی، اما با اذعان به مالکیت دولت بر منابع ملی.
۳. واگذاری کنترل گذرگاههای مرزی به دولت مرکزی، با تضمین تداوم ارسال تدارکات نظامی آمریکا به مناطق تحت کنترل قسد.
۴. تسریع مذاکرات درباره بازگرداندن استان عمدتاً عربنشین دیرالزور به کنترل دمشق — اقدامی که از دید دولت مرکزی اهمیت حیاتی دارد و میتواند حسننیت کردها را نشان دهد.
در مقابل، واشنگتن باید دمشق را ترغیب کند تا برای کاهش نگرانیهای کردها و جامعه جهانی گامهایی ملموس بردارد، از جمله در حوزه آموزش، امنیت و اداره فراگیر. دولت الشرع باید نقش مهم قسد در مبارزه با داعش و مسئولیت سنگین آن در نگهداری از زندانیان خارجی را به رسمیت بشناسد.
بهویژه، ایالات متحده باید دمشق را نیز به انجام اقدامات زیر سوق دهد:
- پیوستن رسمی به ائتلاف جهانی مبارزه با داعش، با مشارکت نمایندگان قسد؛ اقدامی که میتواند زمینه همکاریهای میدانی میان دو طرف را فراهم کند.
- ابراز تمایل برای پذیرش مسئولیت اداره اردوگاهها و بازداشتگاههای داعش در شمالشرق؛ اقدامی که نشانهای از آمادگی دمشق برای مشارکت در روند بازپروری و بازگرداندن اتباع خارجی خواهد بود.
- پیوستن به برنامه آموزش و گذار تحت نظارت آمریکا، تا نیروهای دولتی از تجربه سالها فعالیت ضدتروریستی قسد بهره ببرند.
با اجرای این گامها، دمشق میتواند توانایی عملی خود برای مدیریت کشور متحد را نشان دهد و کردها نیز اعتماد لازم برای پیشبرد فرآیند وحدت ملی را بهدست آورند.
منبع: انستیتو واشنگتن برای خاورمیانه
نویسندگان:
جیمز جفری، دیپلمات پیشین و سفیر اسبق ایالات متحده در ترکیه و عراق و پژوهشگر ممتاز مؤسسه واشنگتن
دیوورا مارگولین، پژوهشگر ارشد و استاد دانشگاه جورجتاون
نظر شما