به گزارش کردپرس، عراق در روز 27 جولای، از ترکیه در شورای امنیت سازمان ملل شکایت کرد. همچنین، شبه نظامیان عراقی کنسولگری ترکیه در موصل را موشک باران کردند. هر دو اقدام به تلافی حمله توپخانه ای ترکیه در 20 ژوئیه انجام شد که در آن 9 عراقی کشته و سی و سه نفر در تفرجگاه پرخ در منطقه کردستان عراق زخمی شدند. این اتفاقات تازه ترین درگیری از تقابل مداوم و دور از انتظاری بوده که چندین دهه به طول انجامیده است اما اکنون از نظر کمی و کیفی در حال افزایش است. ممکن است ذینفعان اصلی این درگیری ها شبه نظامیانی باشند که از دخالت های ترکیه برای اقدامات خود و خارج از چارچوب دولت عراق استفاده کنند. اگر مسیر کنونی این رویدادها همچنان ادامه یابد، به خطر افتادن منافع متعدد ایالات متحده و عراق را در پی دارد.

چرا ترکیه در داخل عراق عملیات نظامی انجام داده است؟

ترکیه در سال 1983 حملات زمینی و سایر عملیات های فرامرزی را علیه پایگاه های متعلق به حزب کارگران کردستان ترکیه یا (PKK) در شمال عراق آغاز کرد. پ.ک.ک یک گروه شبه نظامی ترکیه است که توسط آنکارا، واشنگتن و سایر دولت ها به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است. بیشتر این حملات در پاسخ به حملات مهلک پ ک ک انجام می شود که به تلافی کشته شدن سربازان یا پرسنل پلیس در داخل ترکیه انجام گرفته است. گاهی اوقات، دولت سابق عراق به رهبری صدام حسین به طور ضمنی با عملیات فرامرزی ترکیه تا عمق سه مایلی در داخل عراق موافقت می کرد. در اواسط دهه 1990، وسعت بخش‌هایی از این کمربند مرزی - که ترک‌ها آن را «منطقه خطرآفرین موقتی» نامیدند - به عمق 10 مایل افزایش یافت.

پس از آنکه صدام در سال 1991 نیروهای خود را از شمال خارج کرد، حزب دموکرات کردستان (KDP) نتوانست مانع از ایجاد پایگاه‌هایی در اعماق عراق توسط هسته‌های باتجربه PKK شود. ترکیه در پاسخ، واحدهای زرهی را تا عمق پانزده مایلی آن سوی مرز در تعقیب شبه نظامیان فرستاد و در نهایت یک پایگاه دائمی برای استقرار توپخانه و هلیکوپتر در بامرنی به عنوان یک پست دیده بانی و ابزاری برای گسترش دامنه نفوذ خود علیه پ‌ک‌ک ایجاد کرد. با این حال، این گروه به آسانی وارد عمق بیشتری از خاک اقلیم کردستان شد و به گارا (25 مایلی داخل مرز)، کوه‌های قندیل (60 مایل دورتر از مرز ترکیه)، اردوگاه آوارگان رستم جودی تحت نظارت سازمان ملل در منطقه مخمور (110 مایلی مرز) و شنگال نقل مکان کرد. ورود به شنگال مسیری برای پ.ک.ک برای تردد به سوریه ایجاد کرد.

از آغاز سال 2008، حملات هوایی ترکیه به تدریج جایگزین تهاجم زمینی شد. ارتش ایالات متحده اطلاعات لازم برای انجام چنین حملاتی را در اختیار ترکیه قرار داد اما ترکیه از آن زمان به منابع اطلاعاتی انسانی و هواپیماهای بدون سرنشین خود بیشتر اتکا کرده است.

گسترش و تشدید جنگ

در چند سال گذشته، تلاش‌های ترکیه برای از بین بردن عمق استراتژیک پ‌ک‌ک بسیار گسترش پیدا است. ترکیه در سوریه عملیات‌های فرامرزی بزرگی را با هدف اخراج یگان‌های مدافع خلق کرد معروف به YP که از شاخه‌های پ‌ک‌ک تشکیل شده است) و جایگزینی آنها با شبه‌نظامیان مورد حمایت ترکیه انجام داده است. همکاری آنکارا با حزب دمکرات کردستان در عراق، این کشور را قادر ساخته است که طیف گسترده ای از تاکتیک ها را -اغلب بدون جلب توجه جامعه بین المللی- در سراسر مرزها به کار گیرد.

در وهله اول، آنکارا پس از تصرف موصل توسط دولت اسلامی یا داعش و اسارت کارکنان کنسولگری این کشور در این شهر در سال 2014، پایگاه مهم خود در عمق خاک عراق را در منطقه زیلکان ایجاد کرد. این پایگاه که در ارتفاعات مشرف به موصل ساخته شده، در پنجاه مایلی مرز ترکیه و داخل منطقه کردستان قرار دارد و در محدوده دید شبه نظامیان عراقی در دشت نینوا قرار دارد.

ترکیه در مرحله دوم عملیات برون مرزی خود را مدرن تر کرده و به جای تهاجم موقت یگان‌های زرهی، اکنون عملیات‌های طولانی‌تری را در فصل بهار آغاز می کند که در آن نیروهای ویژه سریع که با هلیکوپتر منتقل می‌شوند، پایگاه‌های کماندویی بر فراز تپه‌ها را در عمق 20 تا 30 مایلی در داخل عراق ایجاد می‌کنند. هدف از این اقدامات مشاهده و مسدود کردن خطوط حرکت پ‌ک‌ک از طریق تک تیراندازها، مسلسل‌، موشک‌ و خمپاره‌ است. امروز حدود 600 مایل مربع معدل 1000 کیلومتر مربع یا تقریباً 3.5 درصد از مساحت منطقه کردستان و 0.3 درصد از کل خاک عراق در شمال تحت پاسگاه‌ها و پست‌های بازرسی ترکیه قرار دارد. البته بخش زیادی از این قلمرو قبل از ورود ترکیه، به طور کامل توسط نیروهای کرد عراقی کنترل نمی شد و از آن زمان به دلیل شرایط جنگی به طور فزاینده ای خالی از سکنه شده است.

همچنین ترکیه حملات پهپادی خود را نه تنها در مناطق مرزی و قندیل بسیار بیشتر کرده بلکه تا عمق 175 مایلی داخل عراق نیز با پهپاد عملیات انجام داده و مناطق تحت کنترل دولت فدرال مانند شنگال یا سنجار و موصل را نیز هدف قرار داده است. در بسیاری از موارد، خدمه هواپیمای بدون سرنشین بیرقدار ترکیه شخصیت های رهبری پ ک ک را با تعقیب آنها در حین حرکت به سمت جنوب از منطقه مرزی یا شناسایی آنها از طریق جاسوسان در صورت ورود به مناطق شهری (مثلاً در جستجوی درمان پزشکی) ردیابی و هدف قرار می دهند. حملات هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه معمولاً – البته نه همیشه – عملیات‌های بسیار موفقیت‌آمیزی با درجه خسارات جانبی کم هستند که به حملات دقیق هواپیماهای بدون سرنشین ایالات متحده علیه اهداف تروریستی در سراسر جهان شباهت دارد.

اما تعقیب پ.ک.ک در عمق بیشتری از خاک عراق این کشور را وارد مناطقی کرده است که نیروهای پ.ک.ک و نیروهای نزدیک به آن در کنار هم حضور دارند و ورود ترکیه به این مناطق باعث ایجاد تهدیدهایی می شود که ممکن است از کنترل خارج شود. اقدامات آنکارا در این مناطق - مانند هدف قرار دادن فرماندهان ارشد شبه نظامی ایزدی و کشتن غیرنظامیان در پرخ - باعث تشدید حملات راکتی و پهپادی شبه‌نظامیان به پایگاه‌های این کشور در عراق شده است که معمولاً حملات توپخانه‌ای، هوایی و هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه به شبه‌نظامیان را به دنبال دارد.

توصیه

با وجود این که پ.ک.ک به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می شود و ترکیه نیز متحخد نزدیک و عضو ناتوی آمریکاست اما واشنگتن دلایل زیادی برای محدود کردن این درگیریها در اختیار دارد.

حاکمیت عراق با مزاحمت مواجه شده است. تا زمانی که ترکیه بتواند بدون پذیرش عواقب بین‌المللی به عمق خاک عراق حمله کند، فضای مساعدتری برای دیگر دخالتها بوجود می آید.

شبه نظامیان نیز برای مقابله با حملات ضدترکیه ازدحام می‌کنند. در واقع، ترکیه به شبه‌نظامیان توجیه تازه ای در برابر اشغالگری این کشور ارائه می‌کند. حملات ترکیه در عمق خاک عراق و پاسخ متقابل این گروهها می تواند به بی ثباتی بیشتر عراق منجر شود.

ممکن است جریان یافتن انرژی و آب در عراق آسیب ببیند. جدای از این که آمریکا شریک هر دو کشور عراق و ترکیه محسوب می شود اما همکاری عراق و ترکیه در صادرات انرژی بسیار مورد نیاز به اروپا، به عنوان راهی برای پر کردن خلا منابع انرژی روسیه حیاتی است. افزایش تنش ها پس از حوادثی مانند فاجعه پرخ، سازش بغداد و ترکیه را در مورد مسائل انرژی- به ویژه پرونده شکایت عراق از ترکیه به خاطر انتقال منابع نفتی اقلیم کردستان به خارج- که به زودی در مورد آن تصمیم گیری می شود- سخت تر می کند. علاوه بر این، همانطور که آلینا رومانوفسکی، سفیر جدید ایالات متحده در مراسم تحلیف خود پس از ورود به بغداد اشاره کرد، عراق و سوریه هر دو به آب بیشتری نیاز دارند که از ترکیه سرچشمه می گیرد. البته تحقق این نیاز در شرایط جنگی کنونی بعید است.

پیشگیری از بحران یا تسهیل آن میان متحدان آمریکا کم هزینه تر از ترمیم گسست‌ها در روابط این دو کشور است. اگر ایالات متحده می‌خواهد زمان کمتری را در خاورمیانه هدر دهد، بهترین راه این است که تنش‌ها را بخواباند و مانع از گسترش آنها شود. با این حال، واشنگتن در حال حاضر ناتوان از کمک به بغداد برای رفع تنش میان این دو کشور و فکر کردن به یک راه حل برد-برد میان این دو کشور بر سر مسائلی مانند پرونده شکایت بغداد از ترکیه در دادگاه داوری بین المللی است

در مورد عملیات برون مرزی، دو همسایه قبلاً درباره قوانین و خطوط قرمز خود در این مورد مذاکره کرده اند و می توانند بویژه با میانجیگری آمریکا، دوباره این کار را انجام دهند. زمانی که تحقیقات تحت نظارت سازمان ملل در مورد حادثه پرخ کامل شود، باید اقدام حقیقت یابی جامع تری انجام شود تا دقیقا مشخص شود که ابعاد عملیات ترکیه در منطقه دورافتاده، کم جمعیت و با عرض 20 مایل در امتداد مرز چقدر است.

در پایان باید اشاره کرد که وجود پایگاه نظامی بزرگ ترکیه در عمق خاک عراق که سرچشمه اقدامات تحریک آمیز است توجیه ندارد. آخرین حملات راکتی به کنسولگری موصل نشان می‌دهد که این پایگاه و سیاست تهاجم گستاخانه‌ای که آن را نمایندگی می‌کند، نه فقط برای منافع عراق و ایالات متحده بلکه برای ترکیه نیز بد است. در عین حال، واشنگتن نباید استدلال ترکیه برای بروز چنین رفتاری را فراموش کند. به هر حال، برای ایالات قابل پذیرش نیست که یک سازمان تروریستی خارجی شبکه ای از پایگاه ها را در عمق های 20، 50 یا حتی 100 مایلی دورتر از سرزمین مادری خود گسترش دهد. واشنگتن همچمنین نمی تواند همراهی با عملیات ضد شورشی را که حداقل از نظر تاکتیکی کاراست رها کند.

این معضل نشان می دهد که واشنگتن باید تلاش های چندجانبه جدی برای کاهش تنش میان ترکیه و پ ک ک را احیا کند؛ به گونه ای که به آنکارا در مورد تامین امنیت مرزی آن اطمینان خاطر بدهد. واشنگتن از این که بخشی از راه حل عراق-ترکیه باشد و به بغداد برای کسب امتیاز از آنکارا، از جمله در مورد خروج نیروهای ترکیه از زیلکان کمک کند منتفع می شود

منبع: انستیتو واشنگتن برای سیاست خاورمیانه

نویسنده: مایکل نایتس

سرویس جهان- خبرگزاری کردپرس