به گزارش کردپرس، حمله توپخانه ای به یک منطقه توریستی مهم در کردستان عراق در هفته گذشته باعث کشته شدن 9 غیرنظامی از جمله یک نوزاد دختر و یک زوج شد که در حال گذراندن ماه عسل خود در این منطقه بودند. مقامات ارشد عراقی بلافاصله ترکیه را مقصر دانستند و این حمله را "نقض آشکار" حاکمیت عراق توصیف کردند.

علیرغم انکار آنکارا، عراقی‌ها در سرتاسر کشور، در این چند روز شروع به ابراز خشم مدام علیه همسایه قدرتمند شمالی خود کرده‌اند. خشمی که ممکن است به زودی باعث تغییر در روابط پیچیده و گاهی پرتنش دوجانبه شود.

ناامیدی عراق از ترکیه عمیق و چند بعدی است. از بخش انرژی شروع کنیم؛ رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه از روابط دوستانه با نچیروان بارزانی، رئیس وقت دولت اقلیم کردستان استفاده کرد تا قراردادی را در سال 2013 امضا کند که به دولت اقلیم کردستان امکان می داد نفت منطقه را بدون کمک دولت مرکزی به ترکیه صادر کند.

بغداد و بسیاری از عراقی‌ها از همان ابتدا این توافق را مشکل‌ساز می‌دانستند چرا که پتانسیلی برای تشویق منطقه کردستانعراق برای کسب خودمختاری بیشتر داشت. مردم این منطقه در رفراندومی در سال 2017 به استقلال رای دادند که به دلیل مخالفت شدید در بغداد، آنکارا، تهران و فراتر از آن، به سرعت نتیجه معکوس داد.

در حالی که اروپا در تلاش است تا خود را از وابستگی به گاز روسیه در پی جنگ مسکو با اوکراین دور کند، گزارش‌هایی مبنی بر اینکه حکومت اقلیم کردستان به زودی با صادرات گاز طبیعی به اتحادیه اروپا از طریق ترکیه موافقت خواهد کرد، منتشر شده است. علیرغم تصمیم دادگاه فدرال عراق در ماه فوریه گذشته که کنترل منابع انرژی کردستان را در اختیار بغداد قرار می دهد و باعث خروج چندین شرکت بزرگ خارجی شد، اردوغان در ماه آوریل، ضمن اشاره به برتری انتقال آن از طریق ترکیه، بار دیگر حمایت خود را از توافق گازی ابراز کرد.

داگلاس اولیوانت، مدیر بخش عراق در شورای امنیت ملی آمریکا در دوره ریاست جمهوری جورج دبلیو بوش و باراک اوباما، هفته گذشته نوشت: «ترکیه تقریباً کنترل کاملی بر بخش نفت و گاز اقلیم کردستان دارد زیرا مالک خطوط لوله در داخل ترکیه و بندر صادرکننده آن یعنی بندر جیهان است».

اما موضوع دیگری میان عراق و ترکیه که سابقه آن به چندین دهه قبل باز می گردد، جنگ چند دهه گذشته ترکیه با حزب کارگران کردستان ترکیه یا (پ‌ک‌ک) است که از دهه 1980 برای خودمختاری بیشتر می‌جنگد و ترکیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا آن را یک گروه تروریستی می‌نامند. پایگاه اصلی پ‌ک‌ک در کوه‌های قندیل در شمال عراق است و هر زمان که خشونت در جنوب شرق ترکیه عمدتاً کردستان کاهش می‌یابد - همانطور که در سال‌های اخیر نیز اتفاق افتاده است - آنکارا نبرد خود را فراتر از مرز و در داخل خاک عراق انجام می دهد.

ترکیه آخرین حمله زمینی و هوایی خود را در داخل اقلیم کردستان، در آوریل گذشته آغاز کرد و حضور آن در کردستان عراق نسبت به دو دهه گذشته به شدت افزایش یافته است زیرا به دنبال ایجاد یک کریدور عاری از حضور پ.ک.ک از مرز عراق با ایران تا سراسر مرزش با سوریه است. نیروهای دموکراتیک سوریه که متحد پ.ک.ک هستند در مرزهای سوریه با ترکیه مستقر هستند. آنکارا اکنون حدود 40 پایگاه نظامی و پست دیده بانی در عراق از جمله جنوب اربیل در 75 کیلومتری جنوب مرز ترکیه دارد.

تحلیلگران با اشاره به حضور طولانی مدت و کنترل بخش هایی از سوریه از سوی ترکیه، استدلال می کنند که این کشور مدتهاست بخشهایی از عراق را اشغال کرده است. ملی گرایان ترک مشتاق هستند به این نکته اشاره کنند که موصل برای قرن ها تحت کنترل عثمانی بود. بغداد بارها نارضایتی خود را از وجود پایگاه نظامی ترکیه در بشیقه که اغلب در معرض حملات قرار می گیرد و جان مردم محلی را به خطر می اندازد، ابراز کرده است.

افزایش حضور نظامی و سیاسی ترکیه در کردستان عراق، پ‌ک‌ک را مجبور می‌کند تا بر دفاع از خود تمرکز کند و به طور قابل‌توجهی توانایی آن برای حمله به ترکیه از بین می رود. این مسئله آنکارا را قادر می‌سازد تا نظارت دقیقی بر دولت اقلیم کردستان داشته باشد و در صورت حرکت مجدد به سمت استقلال، اقلیم کردستان را تحت فشار قرار دهد.

ترکیه ابزارهای دیگری برای نفوذ و کنترل دارد. آنکارا در دهه 1990 یک حزب سیاسی وابسته به ترکمنها در عراق، برای مقابله با سیاست‌های کردگرایانه در اقلیم کردستان تأسیس کرد. ترکیه اخیراً گارد نینوا را توسعه داده که یک گروه مسلح چند قومیتی است که هدف آن عقب راندن پ‌ک‌ک و متحدانش است.

ترکیه همچنین به دنبال گردآوری بازیگران سیاسی سنی و همسو کردن آنها با دیدگاه ترکیه بوده است. تصمیمهای بلوک سنی در پارلمان عراق به طور گسترده مورد حمایت ترکیه است. این مسئله در کنار تلاش‌های بغداد برای اعمال فشار بر اقلیم کردستان می تواند توضیحی بر این مسئله باشد که چرا دولت مرکزی، علی‌رغم اعلام نارضایتی‌های مکرر علیه ترکیه، عموماً از کارزار این کشور علیه پ‌ک‌ک حمایت می‌کند.

اما حمله زمینی ماه آوریل هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه در ژوئن که باعث کشته شدن یک پسر 12 ساله ایزدی شد و نیز حمله هفته گذشته که منجر به کشته شدن گردشگران از جمله زنان و کودکان شد، احساسات ضد ترکیه را در عراق به جوش آورده است. مقتدی صدر، روحانی قدرتمند شیعه که رهبری یک کارزار نوظهور را بر عهده دارد به جوشش این اعتراض کمک کرد.

شاید به این دلیل که آخرین قربانیان حملات ترکیه عراقی عرب بودند و اقامت در تفرجگاهی که عراقی‌ها در طول تابستان به آن سفر می‌کردند، این مسئله طیف وسیعی از عراقیها شامل فعالان جامعه مدنی، حامیان و دشمنان آقای صدر، شبه‌نظامیان و سایرگروه ها را در برابر ترکیه، با هم متحد کرده است. با شعله ور شدن اعتراضات علیه آنکارا در نجف، کربلا، بغداد و ناصریه، شرکت های برگزار کننده تورهای گردشگری عراقی ترکیه را تحریم کردند.

اتحادیه عرب «تجاوز» آنکارا را محکوم کرد و شورای امنیت ملی عراق از ترکیه خواست همه نیروهایش را از این کشور خارج کند. خروج کامل ترکیه از عراق بعید است. علاوه بر حضور پررنگ ترکیه در عراق و حمایت مقامات نظامی ترکیه از نیروهای مسلح این کشور در قالب بخشی از ماموریت ناتو، آنکارا دارای اهرم بزرگی پیرامون موضوع است که برای عراق اهمیت فوریتر و مهم تری دارد.

با توجه به قرار گرفتن عراق در دنیایی متلاطم و منطقه‌ای که خشکسالی بر آن سایه گسترانیده، موضوعات کمتری وجود دارند که اهمیت آنها از آب بیشتر باشد. اما ترکیه با احداث یک سری سدهای جدید بر روی رودخانه‌های فرات و دجله، در سال‌های اخیر برای عراق یک نقطه ضعف بزرگ ایجاد کرده است. به عنوان مثال، طی یک خشکسالی شدید در سال 2018، عراق کشاورزان خود را از کاشت محصولات تابستانی منع کرد زیرا سدهای ترکیه جریان آب را نزدیک به دو سوم کاهش دادند.

در نتیجه، توانایی بغداد برای شکل دادن به سیاست ترکیه محدود است. با این حال، به نظر می‌رسد که عراق به دنبال مقابله با ترکیه در زمینه هایی مانند تصاحب منابع انرژی این کشور در اقلیم کردستان، حملات مرگبار هواپیماهای بدون سرنشین آن، نفوذ سیاسی قابل توجه و حضور نظامی در حال گسترش آنکارا است. این که عراق در این زمینه چه قدر می تواند دستاورد داشته باشد و فرقه گرایی چه قدر پیش می رود، به واکنش دو بازیگر قدرت در عراق یعنی ایران و آمریکا بستگی دارد.

نویسنده: دیوید لپسکا- روزنامه نشنال

کردپرس- سرویس جهان