بهزاد در شهر آنتاکیه در جنوب ترکیه، پتویی روی پدرش انداخت و چتری بالای سر او گرفت. پدر او در یکی از ویرانگرترین زمین‌لرزه‌های معاصر ترکیه که این شهر را لرزاند و خانه کودکی بهزت را ویران کرد، زیر آوار گیر افتاده بود. او پدرش را با دستان خالی از زیر آوار بیرون آورد و به پیرمردی که پاهایش زیر بلوک سیمانی گیر کرده بود اطمینان داد که کمک در راه است.

پس از گذشت بیست و چهار ساعت زجرآور، بهزاد از همسرش، گوکچه خواست که وضعیت او را بررسی کند. بهزاد گفت: « دیگر نمی توانستم در چشمان او نگاه کنم. به او گفتم کمک در راه است. اما این طور نبود.» پدر بهزاد و همچنین مادرش، پسرعموهایش و هزاران نفر دیگر از دنیا رفتند زیرا کسی آنجا نبود که کمک لازم را به آنها بکند.

تنها عزیزان ما نبودند که زیر آوار مدفون شدند بلکه وعده های ایجاد حکمرانی خوب، کشوری عاری از فساد و پاسخگویی دولت به نیازهای مردم نیز زیر این آوار مدفون شد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه این وعده ها را پس از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه (AKP) و به دنبال وقوع زلزله ویرانگر دیگری در شمال غرب ترکیه در سال 1999 داد که در آن هزاران نفر به دلیل واکنش کند دولت جان باختند. او همه مشکلات دهه 1990 را به گردن فساد گسترده، دولت های ناکارآمد، و پاسخگو نبودن نهادهای دولتی انداخت و متعهد شد که تحت حکومت او، همه چیز به طور اساسی تغییر خواهد کرد.

روزهایی که نزاع های داخلی میان شرکای ائتلافی تصمیم گیری دولت را فلج می کرد، گذشته است. اردوغان در دو دهه ریاست خود، قدرت را در دستان خود متمرکز کرده است. او برای انجام این کار، نهادهای دولتی را از وجود افراد شایسته تهی کرد، وفاداران خود را در پست‌های کلیدی قرار داد، اکثر سازمان‌های جامعه مدنی را تعطیل کرد، دوستان خود را ثروتمند کرد تا حلقه کوچکی از وفاداران را در اطراف خود ایجاد کند. همه اینها راه را برای بروز فاجعه ای که روز دوشنبه کشور من را تحت تاثیر قرار داد، هموار کرد.

بزرگی این زمین لرزه آن را مرگبارتر کرد اما تحقیقات آکادمیک نشان می دهد که زلزله در کشورهایی که تحت تأثیر فساد گسترده قرار گرفته اند، افراد بیشتری را می کشد. اقتصاد ترکیه در دوران اردوغان به پشتوانه رونق ساخت و ساز اوج گرفت. او حلقه کوچکی از همکاران نزدیک خو در بخش ساخت و ساز را با اعطای پروژه های زیربنایی، بدون برگزاری مناقصه رقابتی یا نظارت نهادهای نظارتی بر این پروژه ها ثروتمند کرد.

این شرکت‌ها اقدام به ساخت و ساز عظیم در بخش ساختمانی آنهم بدون در نظر گرفتن معیارها کردند و زیرساخت‌ها و خانه‌ها را در نقاط مستعد وقوع زلزله و بدون رعایت قوانین ساختمانی مناسب ساختند. در هاتای، یکی از مناطقی که در زلزله روز دوشنبه بیشترین آسیب را دید، ساختمان‌های مسکونی، بیمارستان‌ها و حتی شعبه محلی ریاست مدیریت حوادث و فوریت‌های ترکیه که بسیاری از آن‌ها توسط نزدیکان اردوغان ساخته شده‌اند، یا با خاک یکسان شدند یا آسیب‌های زیادی دیدند. تنها باند فرودگاه شهر که توسط یک شرکت نزدیک به اردوغان، بر روی یکی از گسل های زلزله ساخته شده بود، بر اثر این زلزله دو نیم شد.

اعطای پروژه های زیرساخت دولتی به متحدان اردوغان، که بسیاری از آنها در زمینه تامین اقدامات ایمنی کوتاهی کرده اند، در گذشته نیز به وقوع فجایع دیگری ختم شده است. سال گذشته، طوفان برف در غرب شهر اسپارتا خسارات زیادی به بار آورد و ساکنان آن را برای هفته ها بدون برق رها کرد و منجر به کشته شدن چندین نفر نیز شد. تاسیسات شهری توسط حزب عدالت و توسعه به بخش خصوصی واگذار شده و به شرکت های متعلق به چنگیز هلدینگ و کولین هولدینگ فروخته شده است. این شرکت ها تحت کنترل نزدیکان و همکاران اردوغان هستند. این شرکت‌ها که برای اطمینان از مقاوم بودن زیرساخت‌ها در برابر چنین بلایایی اقدامی انجام ندادند، در هنگام وقوع طوفان برف واکنشی نشان ندادند و هرگونه کمک احزاب مخالف در شهرهای همسایه آن را رد کردند. این مسئله باعث اعتراض ساکنان و احزاب مخالف علیه سیستم فاسد برگزاری مناقصه شد.

در سال 2018 نیز در نتیجه عدم سرویس تعمیر و نگهداری مناسب، تصادف قطار در شهر کورلو در شمال غرب کشور، 25 نفر از جمله کودکان را کشت. در سال 2014 نیز 301 معدنچی در شهر سوما در دریای اژه، پس از انفجاری که منجر به پخش مونوکسید کربن از طریق تونل های یک معدن شد، کشته شدند. 787 معدنچی در زیر زمین داخل تونل در حال فعالیت بودند. آلپ گورکان، رئیس هلدینگ سوما، یکی دیگر از نزدیکان اردوغان است. این شرکت که در طول سال‌های حاکمیت حزب عدالت و توسعه از خصوصی‌سازی‌ها سود برد، به بخش ساخت‌وساز رفت و قراردادهایی به ارزش میلیاردها دلار دریافت کرد. معدنچیان و احزاب مخالف گفتند که شرکت تدابیر امنیتی لازم را در نظر نگرفته است. حزب عدالت و توسعه اردوغان تنها 20 روز قبل از انفجار، لایحه ارائه شده توسط مخالفان برای بررسی شرایط معدن را وتو کرده بود.

در حالی که بی‌توجهی اردوغان و دوستانش به مقررات ایمنی، بلایای طبیعی را شایع‌تر می‌کند، واکنش کند و ناکافی دولت میزان تلفات را بیشتر کرده است. وقوع آتش‌سوزی‌ هایی در جنگل های جنوب ترکیه در سال 2021، حداقل 9 نفر را کشت و هزاران نفر را مجبور به ترک خانه‌های خود کرد. اردوغان به دلیل واکنش ضعیف و آشکار دولت و آمادگی ناکافی برای مقابله با آتش‌سوزی‌های گسترده مورد انتقاد شدید قرار گرفت. احزاب مخالف و مردم این مناطق دولت را متهم کردند که در تهیه هواپیماهای آتش نشان کوتاهی کرده و در عین حال میلیاردها دلار را به شرکت های ساختمانی که توجه کمی به محیط زیست دارند، اختصاص داده است. دولت بعداً اعتراف کرد که ناوگان هواپیماهای آتش نشان ندارد و هواپیماهای موجود قابل استفاده نیستند.

واکنش دولت به زلزله روز دوشنبه نیز باز هم کند بود. در آنتاکیه، خانواده من مجبور شدند عزیزانی را که زیر آوار گیر کرده بودند، با دستان خالی بیرون بیاورند. کارکنان AFAD 48 ساعت بعد از حادثه در این شهر حضور یافتند و به ما گفتند که نمی توانند کمک کنند زیرا دستور داشتند عملیات نجات خود را در جای دیگری متمرکز کنند. ارتش ترکیه می توانست در اینجا نقش ایفا کند اما اردوغان به اندازه کافی نیروها را برای کمک به تلاش های جستجو و نجات اعزام نکرد. سازمان های جامعه مدنی ترکیه که پس از زلزله 1999 نقش مهمی ایفا کردند نیز در آنجا حضور نداشتند. همه این شکست‌ها نتیجه سیاست اردوغان برای متمرکز کردن قدرت در دستان خود، تضعیف نهادهای مستقل و انتصاب وفاداران خود با وجود نداشتن شایستگی لازم برای در اختیار گرفتن این پستها و کنار زدن سازمان‌های جامعه مدنی است که از دستورات او حمایت نمی‌کنند.

سازمان دولتی مدیریت حوادث و امور اضطراری ترکیه یا AFAD برای کشوری مانند ترکیه که مستعد وقوع زلزله و بلایای طبیعی است، یک سازمان دولتی مهم محسوب می شود. با این حال، بودجه آن بسیار کمتر از ریاست امور مذهبی است که در ابتدا برای اعمال نظارت بر امور مذهبی ایجاد شد اما در دوران اردوغان گسترش یافت تا به ابزاری برای دادن مشروعیت مذهبی برای سیاست‌های دولت تبدیل شود. مسئول این نهاد فارغ التحصیل رشته الهیات است که هیچ تجربه قبلی در مدیریت بلایای طبیعی نداشته است.

ارتش ترکیه هم که برای کمک به انجام تلاش‌های جستجو و نجات ظرف چند ساعت پس از زلزله 1999 در صحنه حضور داشت، پس از کودتای نافرجام سال 2016 در دوران حاکمیت اردوغان تضعیف شده است. دولت اردوغان پروتکلی را که به ارتش اجازه واکنش به بلایای طبیعی بدون دستور گرفتن را می دهد ملغی کرده است. شاید این مسئله یکی از دلایل عدم اعزام به موقع نیروهای ارتش به مناطق زلزله زده کنونی باشد.

وقوع زلزله‌های قدرتمند باعث کشتن مردم می شود اما در کشورهایی مانند ترکیه، که مقررات ساختمانی به درستی اجرا نمی‌شود، وفاداران ناشایست پست‌های کلیدی را پر می‌کنند، نهادهای دولتی مستقل وجود ندارد، سازمان‌های جامعه مدنی از بین رفته‌ و منافع یک فاسد، بر همه چیز ارجحیت دارد، این بلایا جان تعداد بیشتری را می گیرند.

در حالی که خواهرم و خانواده‌اش تلاش می‌کردند اجساد عزیزانشان را از زیر آوار بیرون بیاورند تا آنها را به خاک بسپارند، اردوغان در تلویزیون ملی کسانی را که از واکنش کند دولت شکایت می‌کردند، «بی شرف» خطاب کرد. او از ما می‌خواهد که فاجعه کنونی و تراژدی‌های پیش از آن را به‌عنوان «سرنوشت» بپذیریم اما مردم بیشتر از همیشه به این فکر می‌کنند که مشکلات متعدد کشور یک انسان است که نام و نام خانوادگی دارد.

منبع: فارین پالسی

نویسنده: گونول تول، بنیانگذار بخش برنامه ترکیه در انستیتو خاورمیانه