به گزارش کردپرس، شکست داعش در ماه مارس 2019 به نیروهای سوریه دموکراتیک متشکل از اعراب و کردها اجازه داده است تا حدود یک سوم قلمرو سوریه را که میلیون ها سوری و عمدتا اعراب در آن زندگی می کنند کنترل کنند. ایجاد اداره خودگردان شمال و شمال شرق سوریه، بدنه غیرنظامی حاکم بر شمال شرق و شرق سوریه آخرین تحول سیاسی ایجاد شده و پروژه حزب اتحاد دموکراتیک کرد سوریه یا PYD است. اداره خودگردان رویکرد ایجاد برادری میان مردمان این منطقه و خودگردانی را در پیش گرفته و برای پیشبرد همزیستی و مشروعیت دادن به یکدیگر میان جمعیت مستقر در این منطقه تلاش کرده است. در همان حال، نسبت به واگذار کردن قدرت هم به جوامع کرد و هم رهبران برجسته قبابل عرب ساکن در این منطقه در اداره خودگردان و نیز نیروهای سوریه دموکراتیک تمایلی نشان نداده است. بر اساس منابع محلی در مناطق عمدتا عرب نشین تحت کنترل نیروهای سوریه دموکراتیک، به حاشیه راندن اعراب در اداره خودگردان باعث ایجاد نارضایتی و اعتراض در این مناطق و نیز عدم مشارکت اعراب تحصیل کرده و باتجربه در اداره مناطق خود شده است.

حزب PYD در سال 2003 و توسط اعضای سوری حزب کارگران کردستان ترکیه یا پ.ک.ک تشکیل شد که سالها با دولت ترکیه مقابله کرده و حملات خود را علیه ترکیه از کوهستان قندیل در عراق سازماندهی می کند. رهبران پ.ک.ک در این کوهستان مستقر هستند. ایدئولوژی پ.ک.ک و حزب PYD از نوشته های عبدالله اوجالان رهبر زندانی پ.ک.ک الهام گرفته که در سال های اخیر تغییراتی در آن روی داده است. آخرین آثار وی تمرکزگرایی و نیز ایده دولت ملت را رد می کند. اوجالان قبلا از ایده ایجاد یک کردستان مستقل و متمرکز حمایت می کرد اما خواهان تفویض قدرت به شوراهای جوامع محلی موسوم به کمون ها شده که بدنه اصلی سیستم خودگردانی است.

اما در واقعیت، در شمال سوریه از از کومونها برای جمع آوری و توزیع اطلاعات، کنترل جمعیت و نشان دادن طرفداری و مشارکت عموم استفاده می شود. اما روند تصمیم گیری همچنان در دستان کادران، پیشکسوتان پ.ک.ک ، زنان و مردان و آنهایی است که در قندیل اموزش دیده و در مقابله با ترکیه و یا بسیج سازی در اروپا به نفع پ.ک.ک دست داشته اند. بیشتر این افراد کردهای سوریه هستند که دهها سال قبل محل زندگی خود را برای پیوستن به پ.ک.ک ترک کردند. این افراد به دنبال ایجاد منطقه خودمختار در شمال سوریه و پس از عقب نشینی نیروهای بشار اسد به منظور مقابله با شورشیان در دیگر مناطق سوریه، از قندیل وارد مناطق کردنشین سوریه شدند.

علیرغم تعهد عمیق ایدئولوژیک پ.ک.ک نسبت به نسخه فمینیستی چپ اوجالان، رهبران جنبش در اجرای آن در مناطق عمدتا عرب نشین سوریه کم آوردند. برای مثال، برنامه درسی تهیه شده توسط اداره خودگردان کرد سوریه فقط در مدارس واقع شده در مناطق عمدتا کردنشین اجرا شده و مدارس مناطق عمدتا عرب نشین مانند رقه، دیرالزور و منبج از همان برنامه درسی دولت مرکزی سوریه منهای تدریس ایدئولوژی حزب بعث پیروی می کنند. علاوه بر آن، قوانین وضع شده توسط اداره خودگردان مانند ممنوعیت چند همسری در مناطق عمدتا عرب نشین اجرا نمی شود. مقامات کرد توضیح داده اند که قبل از اجرای قوانین و دستورالعمل های آموزشی در این مناطق باید نسبت به اجرای تغییر و تطبیق در این مناطق اقدام کرد.

با وجود عملگرایی کادرها و تمایل آنها به تطبیق سازی و جایگزین کردن سیاست ها و رویکردها، آنها نسبت به واگذاری قدرت تمایل نشان نمی دهند. معمولا تصمیم گیریهای بزرگ و کوچک هم در مناطق عمدتا کردنشین و نیز عرب نشین توسط آنها اتخاذ می شود. درست است که اعراب به عنوان فرماندهان شورای نظامی گماشته شده اند و غیرنظامیانی عرب زبان در مناطق اعراب نشین مسئولیت دارند اما تصمیگیری توسط مشاوران آنها که کردها آنها را منصوب کرده اند انجام می شود در حالی که اعراب مسئول قانونی در آن نهادها هستند. یک فعال در مناطق عمدتا عرب نشین سوریه، کادرهای کرد اعزامی به این مناطق را علویان جدید توصیف کرده است که اشاره وی به افراد بانفوذ حکومت سوریه در این مناطق قبل از آمدن کردها بوده است. یکی از رهبران ارشد قبایل دیرالزور در این باره گفت: «آنها از قندیل برای حکومت بر اینجا آمده اند در حالی که آنها این جا را درک نمی کنند.»

در یکی از شوراهای نظامی در منطقه ای عمدتا عرب نشین، یکی از کادرهای کرد رده پایین، یکی از رهبران مشترک شورای نظامی را با خطاب قرار دادن وی به عنوان بداوی یا عرب بدوی به سخره گرفت و وقتی ما نویسندگان این مقاله اشاره کردیم که که این فرد یکی از افراد مطلع و دارای اطلاعات خوب است که در این جا متولد و رشد یافته، ابراز تعجب کرد. یکی از رهبران مشترک زن در شورای غیرنظامی استانی در یک منطقه عرب نشین دیدگاه مشترک میان همکاران (کرد) خود را این طور توصیف کرد: « ما به شرکای کرد خود اعتماد داریم اما آنها به ما اعتماد نمی کنند.» وی افزود:« کادرهای کرد معمولا برای رهگیری اقدامات رهبران عرب در شورای غیرنظامی اینجا حاضر هستند. همیشه اینجا یکی از فرماندهان کرد بالاتر از فرماندهان عرب وجود دارند.» وقتی با فرماندهان کرد نیروهای سوریه دموکراتیک صحبت کردیم آنها در مورد اعراب ساکن در این مناطق می گویند که آنها عمیقا دارای خصوصیات قبیله ای، دارای پتانسیل ایجاد تقابل داخلی، بی نظم و غیراعتماد هستند. با این حال، این بی اعتمادی در مناطق عمدتا کردنشین هم وجود دارد. یکی از اعضای سابق حزب اتحاد دموکراتیک یا pyd پیرامون عملکرد نادرست سیستم کومون در قامیشلی گفت: « حزب pyd به کومون ها اعتماد ندارد زیرا آنها جمعیت این مناطق را ولنگار توصیف کرده و زیاد پایبند به ایدئولوژی مورد نظر خود نمی دانند.

اداره خودگردان کردی در برخی مناطق به جای تعامل با افراد حرفه ای و تحصیل کرده، از طریق ارتباط با شیوخ یا رهبران قبایل عمل می کند. فعالان عرب و افراد کارشناس معمولا از این که برخی مناصب را در اداره خودگردان بپذیرند خودداری می کنند. انها تصمیم اداره خودگردان به همکاری با شیوخ یا قبایل عرب را سیاست عامدانه به منظور قدرتمند تر کردن شیوخ غیرایدئولوژیک به قیمت دور کردن افراد تحصیل کرده و جوان می دانند که حاضر نیستند سیسات اداره خودگردان کردی را چشم بسته اجرا کنند.

به گفته سیاستمداران، فعالان و رهبران قبایل در دیرالزور، چنین سیاست هایی از سوی اداره خودگردان کردی باعث خلع ید اعراب از قدرت شده که این مسئله نیز به فعالیت هسته های مخفی داعش و حملات احتمالی آنها دامن زده است. یکی از رهبران مشترک شورای غیرنظامی در شرق سوریه هشدار داد که فعالیت مجدد خرابکارانه داعش در عراق نتیجه نارضایتی اعراب سنی است و این سناریو در سوریه نیز به دلیل نارضایتی اعراب سنی می تواند تکرار شود. افراد محلی که نیروهای سوریه دموکراتیک را اشغالگر می دانند در مخالفت با نهاد محلی نمایانگر مردم منطقه، خطر پیوستن به داعش را برای گردآوری اطلاعات در باره حضور آنها در مناطق بیابانی وسیع در غرب سوریه نمی پذیرند. یکی از رهبران قبایل عرب در دیرالزور این طور گفت: « آیا اگر من بدانم که پسر عمو و یا پسر خاله ام داعشی است حاضر می شوم او را به نهادی که نماینده مردم و منطقه من نیست و مخالف سنت های قبیله ای است لو بدهم. نه، یا سکوت می کنم و یا حتی ممکن است به او کمک کنم.»

از آنجایی که ائتلاف مبارزه با داعش به دنبال محافظت از شمال سوریه در مقابل حمله احتمالی ترکیه است، اکنون فرصت مناسبی است که از اهرم ائتلاف استفاده کرد و PYD را به واگذاری قدرت به اعراب و جوامع یا کومون های کردی و اجازه دادن به آنها برای اداره مناطقشان تشویق کرد. کادرهای کرد بسیار باتجربه نقش مهمی در برپایی سیستم حکومتی و مقابله با حملات شورشیان و نیز داعش داشته اند اما ادامه تاثیرگذاری آنها در تصمیم گیریهای محلی به مانعی برای ایجاد ثبات در این مناطق تبدیل شده است. پایان اقدامات عمده نظامی علیه داعش فرصتی برای تمرکززدایی بدون ایجاد خطر برای امنیت این مناطق فراهم کرده است. قدرتمند تر کردن جوامع محلی باعث ایجاد محبوبیت در میان همه جوامع آن، ترغیب اعراب به بازسازی آنها و احتمالا کمک به محدود کردن فعالیت داعش در سوریه می شود.

اما به نظر می رسد که رهبران کرد به توانایی کردها و اعراب برای اداره خودشان در شمال سوریه شک دارند. دهها سال زندگی تحت فشار حکومت که آنها را از هر گونه فاعلیت مدنی و اجتماعی و نیز فعالیت مستقل سیاسی منع کرده به همراه وضعیت ضعیف سیستم آموزشی منطقه، مطمئنا تاثیری اساسی روی توانایی عوامل محلی داشته است. با این حال، مناطق تحت حکمرانی اداره خودگردان ماوای افراد توانایی است که بسیاری از آنها جوان و نخبه سیاسی بوده که می توانند منطقه مورد نظر را به یک منطقه خودگردان واقعی تبدیل کنند. اهرم ائتلاف به عنوان تضمین کننده خودمختاری منطقه به همراه کاهش تهدیدهای امنیت در شمال شرق سوریه می تواند فرصتی را برای پیشبرد تمرکززدایی واقعی فراهم کند.

منبع: بنیاد کارنگی

نویسندگان: الیزابت تزرکوف، پژوهشگر مسائل عراق و سوریه

عصام الحسن، پژوهشگر مسائل سیاسی قبایل در دیرالزور

ترجمه: خبرگزاری کردپرس-سرویس جهان

کد خبرنگار: 40101