به گزارش کردپرس، طراحی و ساخت خانه های بسیاری از روستاهای کردستان نسبت به چند دهه گذشته شکل سنتی خود را از دست داده و کم کم شکل شهر در محیطی روستایی را به خود می گیرند. با « فرخ عبودی» کارشناس ارشد مهندسی معماری و دارنده چندین مقاله و تالیف کتاب در حوزه معماری روستایی به گفت و گو نشستیم که در ادامه می خوانید.
تعریف شما از معماری روستایی چیست ؟
معماری روستایی ترکیبی از دو کلمه معماری و روستا است که هر کدام دارای حوزه ی معنایی خاص خود هستند؛ معماری ترکیبی از علم و هنر برای ساخت و طراحی فضاهای زیستی، کاری، تفریحی و... است.
روستا نیز از واژه ی پارسی "رستنگاه" گرفته شده و به معنای یک فضای غیر شهری که بیشتر جمعیت آن به فعالیت های اقتصادی نوع اول اشتغال دارند ؛ پس به علم و هنر طراحی فضاها در محیط روستایی "معماری روستا" گفته می شود.
تفاوت معماری روستایی جدید با یک قرن گذشته در روستا های کردستان چه چیزهای است؟
در گذشته های دور شهرها به معنایی که امروز می شناسیم توسعه نیافته بودند و بسیاری از آن ها در حد روستاهای بزرگ امروزی بودند. بخش قابل توجهی از میراث به جای مانده از گذشته را سکونتگاه های سنتی تشکیل داده اند و از این میان، جوامع سنتی روستایی دارای سهم خاص خود است.
معماری بومی روستاهای کردستان همانند معماری بومی تمامی مناطق جهان تجلیگاه قرنها تلاش و تجربه مردمانی است که با هدف دستیابی به آسایش ؛ از تمامی پتانسیل های موجود و در دسترس منطقه خود استفاده بهینه کرده است.
باید در نظر داشت که در سنجش و قیاس آن با انواع دیگر معماری در سایر نقاط ایران و جهان مجموع شرایط اقلیمی زمین شناختی، اقتصادی، سیاسی نیز تاثیر گذار بوده و نباید نادیده گرفته شود.
اصلی ترین عامل در شکل دهی به تیپولوژی فرمی روستاها در کردستان شرایط اقلیمی منطقه است. با این وجود معماری روستاهای استان کردستان در قرن اخیر دچار تغیرات بنیادی در طرح، فضا، مصالح، فلسفه کاربردی و فرم شده است که در مواردی این تغییرات مثبت و در مواردی منفی بوده است.
به طور مثال می توانیم بگوئیم دوری از مصالح بوم آورد تغییری منفی و نظم پذیری هندسی کالبد روستاها تغییری مثبت بوده است.
گفته می شود در معماری های روستای کردستان هندسه معنی ندارد و منازل با آشفتگی بنا شده است؟
نه این طرز نگرش درست نیست اگر در بافت کالبدی و مسائل جزئی معماری روستاها دقت کنیم نظم شگرفی در آن قابل لمس است ؛ در مواردی مشاهده می شود که افراد به علت های متفاوت بافت اصلی روستا را به بی نظمی کشیده اند که در حال حاضر با وجود نقشه های طرح هادی در این مشکل حل شده است و هنگام اجرای طرح هادی تمامی ساخت و سازه ها باید بر اساس نقشه مهندس مشاور اجرا شود.
خانه های روستایی در کردستان آن سادگی خود را از دست داده اند و در حال تبدیل به طرح های شهری هستند؟
بله این حرف تا حدودی درست است و به علت نبود طرح های روستایی کافی و مناسب بیشتر از طرح ساختمان های شهری کپی شده اند در حالیکه کاربری ساختمان؛ نیازهای کاربران و فضای روستا تقاضاهای متفاوتی از یک طرح شهری به میان می کشد و این مشکل حل نمی شود مگر اینکه در طراحی های جدید از تخصص معماری روستایی استفاده شود.
آیا سبک ایرانی اسلامی در ساخت و سازهای جدید روستاها وجود دارد؟
بر اساس تحقیقی که اخیرا تحت عنوان " طراحی الگوی سکونتگاه های روستایی بر اساس اصول معماری ایرانی اسلامی " همراه با همکار ارجمندم جناب آقای دکتر ادریس عبودی انجام داده ایم ؛ این فرضیه که "معماری ایرانی اسلامی در روستاها به صورت کامل اجرا نشده " تائید شد و تفاوت عمیقی بین اصول معماری ایرانی اسلامی اصیل با معماری وضع موجود در روستاها مشاهده شده است.
سبک ایرانی اسلامی چه ویژگی هایی دارد؟
سبک ایرانی اسلامی سبکی است که در آن اصول و فلسفه ایرانی بودن و اسلامی بودن رعایت می شود و بر اساس خواست و مشارکت مردم بنیان نهاده شده است.
معماری "ایرانی-اسلامی" عنوان و واژه غریبی در تاریخ این مرز و بوم به شمار نمی رود و همچنان نشانه هایی از شکوه، عظمت و جلال این سبک خاص از معماری را می توان در آثار و ابنیه به جای مانده از دوران گذشته در برخی نقاط کشور مشاهده کرد.
آثار و ابنیه متعدد، متکثر و متنوع معماری ایرانی اسلامی در این مرز و بوم، موید تبحر، هوش و توانمندی برجسته و منحصر به فرد معمارانی است که با آمیختن فن ساختمان سازی و الهام گرفتن از ارزش ها و مفاهیم ایرانی-اسلامی به خلق آثار و ابنیه ای مبادرت ورزیده اند که برخی از آن ها بعد گذشت قرن ها همچنان شکوه و عظمت خاص خود را حفظ کرده اند.
اصولی همچون " هویت گرایی، حس گرایی، حس تعلق مکان، عدالت طلبی، آرامش، حریم، حرمت، نیارش، پیمون، نورگرایی، پاسخگویی و ... رعایت می شود و بر اساس اصول مشترک بین فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی جزئیات ساختمان ها اجرا می شود.
برای احیای هویت انسانی، معماری و هنری روستاها باید چه اقداماتی انجام داد؟
اقداماتی مثل گسترش مطالعه و پژوهش؛ اطلاع رسانی؛ مشارکت اجتماعی؛ باز زنده سازی فرهنگی؛ وضع و بست قوانین و ضوابط مرتبط؛ نظارت صحیح و ... می تواند معماری ایرانی اسلامی را احیا نماید.
معماری روستایی خودش را چطور با طبیعت همراه می سازد؟
عشق به طبیعت و زیبایی های آن منشآ آفرینش بسیاری از آثار هنری بوده است. آفرینش صورت هنری مبتنی بر شهود هنرمند است، موضوع این شهود ؛ طبیعت و زیبایی های بیکران آن است.
آنچه که بنیان شهود هنری است نظاره بی آلایش هنرمند است نسبت به طبیعت که اصطلاحا مفتوح بودن هنرمند در برابر طبیعت نامیده می شود. در این گونه مواجهه با طبیعت است که سوژه یا طبیعت، حقایق و زیبایی های خود را بر هنرمند آشکار می کند.
آدمی با طبیعت و طبیعت با آدمی معنا پیدا می کند.معماری روستا با خانه آغاز می شود و با خانه به آخر می رسد ؛ معماری خانه روستایی ساده و آرام است اما در کمال بی پیرایگی بسیار پیچیده است، پیچیدگی معماری روستایی متظاهر نیست بلکه آنچه که تظاهر می کند سادگی و آرامش است که انسان در طول حیات خود بر کره خاکی، طبیعت معماری، روستا را منبع حیات بخش و پر راز و رمز یافته و به قدمت طول عمرش از آدم تاکنون در پی کشف همه ابعاد آن از جمله تجلی طبیعت روستا در هنر معماری برآمده است.
اصولا معماری روستایی یعنی همراهی با طبیعت و یکی از وجوه تمایز روستا از شهر طبیعت گرایی است و در معماری روستایی باید بیشترین همراهی با طبیعت رعایت شود و از نیروهای طبیعی در جمعیت کاهش هزینه های تمام شده سازه ها کمک گرفته شود.
منظور شما از طراحی مسکن با رویکرد ایرانی اسلامی در معماری روستا چیست؟
مسکن به عنوان یکی از نیازهای اصلی آدمی ؛ جایگاه زندگی انسان بوده و نوع بشر در رابطه با محیط کالبدی اطرافش همواره بیشترین وابستگی را به خانه داشته است.
از آغاز سکونت بشر در کره خاکی ؛ مسکن به صورت یکی از مهم ترین نیازهای بشری مطرح بوده که توامآ دارای بعد معنوی و مادی می باشد.
تمام داشته های مردمان کشور ما در دو کلمه "ایرانی" و " اسلامی" بودن خلاصه می شود.
ساکنان سرزمین ما ابتدا ایرانی بوده اند از تبار آریایی ها، در طول قرون متمادی تلاش داشته اند انسانهایی وارسته و متعالی باشند به یکتا پرستی، آزادی، حقوق بشر و در یک کلام "انسان بودن" فکر کرده اند و سپس آیین اسلام را که در راستای فرهنگ و آرمان های خودشان بوده با تمام جان پذیرفته و در راه اعتلای آن جانفشانی کرده اند، چنین است که ما به تلفیقی از این دو مفهوم متعالی رسیده ایم و این مفاهیم بر همه جوانب و زوایای زندگیمان پرتو افکنده است.
ایرانی بودن و اسلامی بودن در ذات و جوهر مردم سرزمین ما ریشه دارد و تمام داشته های معنوی و فرهنگ مارو تشکیل می دهد.
بنابراین شایسته است داشته های مادی و معنوی آثار تمدنی ما نیز رنگ و بویی ایرانی اسلامی داشته باشد تا از این رهگذر بتوانیم خودمان را در کالبدمان نیز معرفی نمائیم و داشته های معنویمان نیز رنگی عینی ببخشیم و از راه طراحی مکان های های زیستی خود اعم از شهری و روستایی مبلغ فرهنگ و هویت خود باشیم.
مصالح مصرفی چه تاثیری در معماری روستا خواهد داشت؟
بخش عظیمی از تجلی معماری " مصالح " سازه ها است. در واقع استفاده از مصالح اصولی همچو بوم آوری؛ مقاومت مصالح؛ زیبایی؛ کمترین هزینه حمل و نقل؛ انعطاف پذیری و اینکه با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری " حمایت از تولیدات داخلی " باید رعایت شود.
پژوهش های شما در حوزه معماری روستایی ادامه خواهد داشت.
با توکل به خدای مهربان در مرحله بعدی از پژوهش ها روی معماری انعطاف پذیر با رویکرد ایرانی اسلامی تمرکز نموده ایم که ان شاالله سال آینده نتایج پژوهش ها به صورت کتابی در اختیار علاقه مندان قرار خواهد گرفت.
گفت و گو / هیوا محمدپور
نظر شما