«کُردی فیلی» یا «کُردی جنوبی»؟ / کرم‌الله پالیزبان

سرویس ایلام - زبانشناس و پژوهشگر ایلامی اطلاق «کردی فیلی» به گویش کردهای ساکن استان ایلام را خالی از اشکال ندانسته و پیشنهاد استفاده از «کُردی جنوبی» را می‌دهد.

دکتر کرم‌الله پالیزبان در یادداشتی که آن را در اختیار کردپرس قرار داده نوشته است:

در مورد واژه فیلی، حداقل در حوزه زبانشناسی، با چند معنی و مصداق متفاوت مواجه هستیم که در پی خدمتتان عرض خواهم کرد. اما پیش از آن، همانطور که استاد ظاهر سارایی در مقدمه کتاب گرانسنگ «شاعر قله‌های مه‌آلود» هم به درستی اشاره کرده‌اند، در گذشته، اطلاق لفظ فیلی به کُردهای ساکن در ایلام از نوع اطلاق خاص به عام و به دلیل سلطه والیان فیلی به این استان بوده است.

با این حال، برای بنده جای سوال است که چرا برخی از پژوهشگران و نویسندگان تلاش می‌کنند تا فیلی را به پهله‌ای و سپس پهلوی ربط دهند و از آن عجیب‌تر اینکه پهله باستانی را که در آن زمان بخش های وسیعی از ایران امروزی و از جمله استان ایلام کنونی را در بر می‌گرفت، به نقطه‌ای کوچک در زرین‌آباد محدود می‌کنند و برای این ادعا، اصول مسلم علم ریشه‌شناسی را نادیده گرفته و به ریشه ‌تراشی متوسل می‌شوند.

واقعیت اینکه کاربرد این واژه در حوزه زبانشناسی با توجه به استفاده از آن در حوزه سیاست در عراق امروزی به بخشی از کُردهای شیعه (که اکثرا ایلامی الاصل هستند)، دقیق و رسا نیست.

اما معناهای متفاوت و گیج کننده واژه «فیلی» در حوزه زبانشناسی که امروزه کاربرد دارد:

۱. تمام گونه‌های کُردی در بغداد و جنوب شرق عراق.

۲. کردی و حتی گاهی لری رایج در استان‌های ایلام، کرمانشاه و لرستان

۳. لهجه‌های مختلف کردی رایج در استان ایلام (مشخصا شهرستان ایلام) که با کلهری متفاوت است.

۴. گونه‌ای از کردی جنوبی که از حیث آوایی و صرفی تحت تاثیر عربی قرار گرفته است.

همانطور که می‌بینیم واژه فیلی، خاستگاه و ریشه‌اش هرچه باشد، امروزه در پژوهش‌های زبانشناختی، به مصداق‌های متفاوت و گاه متناقضی به کار می‌رود و حقیر معتقدم که برای اجتناب از این سردرگمی از همان عنوان «کُردی جنوبی» (برابر با Southern Kurdish در زبان انگلیسی) استفاده شود، عنوان دقیقی که در سال ۱۹۴۳ توسط زبانشناس و ایرانشناس برجسته ولادیمیر مینورسکی به کار رفت و هم اینک با معادل‌های «کوردی خوارین» و «کوردی خوارگ» کاربرد دارد.

باید اضافه کنم که «کُردی جنوبی» از لحاظ جغرافیایی به صورت نقاطی پیوسته و متصل در روی نقشه، با گونه چاردولی از شاهین دژ و تکاب در آذربایجان غربی شروع شده سپس در استان کردستان با گذر از قروه و بیجار (گونه گروسی) گونه های مختلف کُردی جنوبی در شهرستانهای نهاوند و اسدآباد در همدان را در بر می‌گیرد. این خط پیوسته سپس به گونه کرماشانی در استان کرمانشاه می‌رسد (توضیح این که کرماشانی با کلهری یکی نیست)، سپس با اتصال به گونه‌های لکی، کلهری و کلیایی در این استان، وارد استان ایلام می‌شود که در این استان نیز شامل گونه‌های کلهری، لکی، ایلامی، بدره‌ای، خزلی، ملکشاهی، کردلی و فیلی (آنچه که معاودین ساکن ایلام به آن تکلم می کنند) است. پس از استان ایلام به لرستان می‌رسد که در این استان نیز لکی به عنوان گونه‌ای از کردی جنوبی در شهرستانهای مختلف رایج است.

علاوه بر مسیر پیوسته فوق، کردی جنوبی در نقاط دیگری از ایران از جمله استان‌های گیلان، مازندران و خوزستان نیز رایج است.

در پایان، پیشنهاد می‌کنم جهت دوری از ابهام آفرینی و سردرگمی در مقالات و بررسی‌های زبانشناختی، از این به بعد در آثارمان، از عنوان «کردی فیلی» صرفاً با مصداق مورد چهارم استفاده کنیم (یعنی گونه‌ای از کردی جنوبی که تحت تأثیر زبان عربی قرار گرفته است).

کد خبر 36351

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha