قسمت اول را (اینجا) بخوانید.
قسمت دوم را (اینجا) بخوانید.
انتخابات پارلمانی 7 ژوئن و مذاکرات تشکیل حکومت
گویی حکومت ترکیه تصمیم خود را گرفته بود و باید به هر قیمتی پروسۀ آشتی، به عنوان یکی از اشتباهات حزب و عدالت و توسعه در راه تکمیل سلسلۀ پیروزی های انتخاباتی خود، با شکست مواجه شود. یک روز بعد از اظهارات آکدوغان، عده ای افراد مسلح ناشناس به دفتر مرکزی HDP در آنکارا واقع در منطقۀ چانکایا حمله کرده و ساختمان دفتر را گلوله باران کردند. این دست حملات به دفاتر HDP در استان ها و شهرستان های مختلف، با مواد منفجره، سلاح گرم و سلاح سرد تا انتخابات 7 ژوئن ادامه یافت. مقامات AKP بدون وقفه HDP را «شاخۀ سیاسی PKK» و اتهامات گاه متناقضی مطرح می کردند مبنی بر این که این حزب می خواهد پروسۀ آشتی را متوقف کرده و با شکست مواجه کند. اردوغان روز 4 می 2015 (14 اردیبهشت 1394) در دیدار از ماردین مسئولیت توقف در پروسه را متوجه HDP و PKK کرد و گفت: «ما هر چه در توان داشتیم انجام دادیم اما این گروه جدایی طلب و شاخۀ سیاسی آن به وعده های خود عمل نکردند.»
به نظر می رسد PKK نیز رغبتی به موفقیت پروسه با هدایت مستقیم HDP نداشت. اختلاف نظری که در میان سران PKK وجود داشت و گاه رسانه ای می شد، یکی از موانع پیشرفت پروسۀ آشتی بود. از جملۀ این اختلاف نظرها در واکنش به پیام خلع سلاح اوجالان روی نمود. در حالی که بخشی از PKK آماده بود در مسیر پیشنهادی اوجالان حرکت کند، بخشی دیگر معتقد بود پیام اوجالان تحریف یا غلط تفسیر شده است. دمهات عگید سخنگوی KCK در روز قرائت پیام نوروزی اوجالان در مصاحبه با کردپرس گفت: «باید بگویم که در سخنان اوجالان موضوع خلع سلاح وجود ندارد. سخنان وی اعلام حسن نیت است. اگر حکومت ترکیه بتواند حسن نیت خود را عملاً ثابت کند، ما می توانیم به طور کلی جنگ مسلحانه را متوقف کنیم. در واقع در آن صورت است که ما می توانیم کنگره را برگزار کنیم تا جنگ مسلحانه را متوقف کنیم. چرا که همان طور که می دانید خلع سلاح با متوقف کردن جنگ مسلحانه، دو موضوع جدا و متفاوت هستند.»
به قول مراد یتکین «می توان انتظار داشت اگر ستارۀ HDP طالع شود، ستارۀ PKK افول کند.» و در آستانۀ انتخابات ژوئن 2015 ستارۀ HDP به راستی در حال طلوع بود. HDP چنان که گفته شد محبوبیت زیادی به دست آورده و اردوغان را بیمناک کرده بود. بخشی از این محبویت بی گمان نتیجۀ عملکرد PKK و آرامش ناشی از پایبندی این گروه به آتش بس بود. شاید PKK نیز از این محبوبیت و این احتمال که با موفقیت پروسۀ آشتی دیگر PKK جایی در عرصۀ سیاست ترکیه نداشته باشد و HDP به عنوان تنها زبان و بازوی سیاسی کردها در ترکیه و پارلمان و شاید حکومت این کشور برای همیشه جای PKK را بگیرد، اندیشناک بود.
به هر روی انتخابات پارلمانی 7 ژوئن 2015 (17 خرداد 1394) برگزار شد و چیزی که اردوغان از آن بیمناک بود روی داد. حزب عدالت و توسعه تنها 40 درصد آرا و 258 کرسی پارلمان را به دست آورده بود و قادر نبود حکومت تک حزبی تشکیل دهد. اما در مقابل HDP به عنوان نخستین حزب کردی تاریخ ترکیه که به صورت حزبی در انتخابات شرکت کرده بود، 13 درصد آرا و 80 کرسی پارلمان را از آن خود کرده بود. به عبارت دیگر نهال پروسۀ آشتی ثمر داده بود، اما برای HDP. مذاکرات و مناقشات برای تشکیل دولت ائتلافی آغاز شد، MHP از همان آغاز کار اعلام کرد با HDP وارد یک ائتلاف نخواهد شد، به این ترتیب شانس تشکیل دولت ائتلافی احزاب اپوزیسیون از میان رفت. و در این میان پارادوکس زیبایی که روی داد تمایل AKP به ائتلاف با HDP بود.
احمد داود اوغلو 12 ژوئن 2015 (22 خرداد 1394) اعلام کرد حزبش برای ائتلاف با همۀ احزاب آمادگی دارد. وی گفت: «من با افتخار با همۀ احزاب اپوزیسیون دیدار خواهم کرد. ما هیچ خط قرمزی نداریم.» اما، علی رغم اختلاف نظر در میان اعضای ارشد HDP، پاسخ دمیرتاش به این تمایل منفی و قاطع بود. او گفت با AKP وارد ائتلاف نمی شود.
واکنش PKK به تصمیم دمیرتاش متناقض بود. دوران کالکان 16 ژوئن 2015 (26 ژوئن 1394) اعلام کرد HDP نباید وارد ائتلاف شود. اما دو روز بعد مراد قاراییلان از دیگر سران PKK از تصمیم دمیرتاش انتقاد کرد و آن را ناشی از «کوته نظری» خواند. قاراییلان در اظهاراتی که نشان می داد به ائتلاف HDP با AKP تمایل دارد و این ائتلاف را فرصت سیاسی خوبی می داند، گفت: «HDP دربارۀ این موضوع با کوته فکری عمل کرد. از نظر من اظهارات و نگرش هایی مانند "من با این افراد ائتلاف نمی کنم"، رمانتیک هستند. این از نظر سیاسی درست نیست. به جای این که خود را با چیزی محدود کنید، بهتر است بر اساس اصول گفتگو کنید.» قاراییلان در ادامۀ اظهارات خود مستقیماً از تأثیری که ائتلاف HDP با AKP می توانست بر پروسۀ آشتی داشته باشد، سخن گفت: «آیا این حکومت می خواهد مسألۀ کردها را حل و ترکیه را دموکراتیزه کند، یا نه؟ چون این محور اصلی تشکیل ائتلاف ها است. پیشتر نیز گفتم، HDP در این موضوع رویکردی کوته اندیشانه دارد.»
شکست پروسۀ آشتی و آغاز درگیری های PKK و حکومت ترکیه
درگیری های پراکنده و کوچک میان نیروهای PKK و نظامیان ترکیه ادامه داشت، تا این که روز 11 جولای 2015 (20 تیر 1394)، KCK در بیانیه ای حکومت ترکیه را به نقض آتش بس متهم کرد و هشدار داد که دیگر نقض آتش بس را تحمل نمی کند. KCK در این بیانیه ادعا کرد نیروهایش کاملاً به آتش پایبند هستند اما حکومت ترکیه خواستار ادامۀ درگیری ها است. KCK در این بیانیه حکومت ترکیه را متهم کرد که از آتش بس سوء استفاده کرده و اقدام به تأسیس پایگاه های نظامی جدید، جاده های نظامی و سدهایی با هدف تغییر بافت جمعیتی مناطق کردنشین کرده است. KCK خواستار توقف این ساخت و سازها شد و اعلام کرد: «از این به بعد همۀ سدها و ماشین آلتی که در ساخت و سازها به کار می روند، توسط نیروهای ما هدف قرار خواهند گرفت.» در این بیانیه از کارگران و کارفرمایان خواسته شد این محل ها را ترک کنند.
این بیانیه از جانب حکومت و رسانه های نزدیک به آن به عنوان اعلام پایان آتش بس از سوی PKK ارزیابی شد و بازتاب گسترده ای یافت، اما آتش بس نسبی همچنان برقرار بود.
ظهر روز 19 جولای 2015 (28 تیر 1394) در شهر مرزی سوروچ در استان شانلی اورفا، یک انفجار انتحاری در مرکز فرهنگی شهرداری این شهر جان بیش از 30 تن را گرفت. این انفجار در میان اعضای فدراسیون انجمن های جوانان سوسیالیست (SGDF) صورت گرفت که اغلب آنها کرد بودند و قصد داشتند برای اعلام همبستگی با مردم کوبانی و کمک به بازسازی این شهر به آنجا سفر کنند. عامل انتحاری این انفجار از اعضای گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و شام (داعش) بود. PKK، که همواره حکومت ترکیه را به همکاری با داعش متهم می کرد، بلافاصله حکومت ترکیه را مقصر حادثه خواند و اعلام کرد عامل این حمله با اطلاع نیروهای امنیتی ترکیه این حمله را طراحی و اجرا کرده است.
سه روز پس از انفجار سوروچ، 22 جولای 20145 (31 تیر 1394) دو افسر پلیس در منطقۀ جیلان پینار در استان شانلی اورفا کشته شدند. نیروهای مدافع خلق (HPG)، شاخۀ نظامی PKK، با انتشار بیانیه ای مسئولیت این اقدام را به عهده گرفت و آن را «تنبیه دو افسر پلیس به خاطر همکاری با عناصر داعش» و «انتقام کشتار سوروچ» توصیف کرد.
دو روز بعد، 24 جولای 2015 (2 مرداد 1394) اردوغان PKK را به بر هم زدن پروسۀ آشتی و سوء استفاده از گام های مثبت حکومت متهم کرد. اردوغان گفت: «این سازمان تروریستی جدایی طلب هرگز برای دست یابی به دموکراسی و تضمین اصول اولیۀ حقوق و آزادی های اساسی با گام های مثبت حکومت تعامل نکرد.»
همان روز جنگنده های F-16 ترکیه پنج اردوگاه PKK را در مناطق قندیل، زاب، بازیان و آواشین در شمال کردستان عراق بمباران کردند. روز بعد KCK حکومت ترکیه را به نقض یک طرفۀ آتش بس متهم کرد و درخواست کرد «همۀ نیروهای دموکراتیک متحد شوند و مبارزه برای دموکراسی و آزادی علیه دار و دستۀ فاشیست اردوغان را تشدید کنند.»
به این ترتیب، آخرین میخ بر تابوت پروسۀ آشتی زده شد و امید بیش از نیمی از جامعۀ ترکیه و کردهای این کشور به حل مسالمت آمیز و بدون خشونت مسألۀ دیرپای کردها و پایان یافتن رنج ها و فشارها و محدودیت های ناشی از آن، به نا امیدی گرایید.
خاطرۀ پروسۀ آشتی در سال 2018
علی رغم این که اردوغان نخستین کسی بود که بزرگ ترین سنگ را در راه پروسۀ آشتی انداخت و شاید بیش از هر کس دیگری در ناکام ماندن این پروسه نقش داشت، اما هنوز بودند و هستند کسانی که به حل مسألۀ کردها به دست وی امید داشتند. از پیش از همه پرسی تغییر قانون اساسی 16 آوریل 2017 (27 فروردین 1396) برای تغییر نظام حکومتی ترکیه از پارلمانی به ریاستی مورد نظر اردوغان، کسانی استدلال می کردند که در صورت پیروزی اردوغان در این همه پرسی و دست یابی وی به قدرت مطلق دلخواهش، مسألۀ کردها را با فراغ بال و بدون محدودیت قوانین دست و پا گیر حل خواهد کرد. شاید یکی از دلایل درصد بالای رأی «آری» در این همه پرسی در استان های کردنشین همین باور بوده باشد. تغییرات مورد نظر اردوغان در قانون اساسی ترکیه تصویب شد و وی در انتخابات ریاست جمهوری 24 ژوئن 2018 (3 تیر 1397) به کرسی ریاست جمهوری مقتدر ترکیه دست یافت. علاوه بر این، حزب وی در قالب ائتلاف با MHP حائز اکثریت پارلمانی شد. اینک که همۀ ترکیه با اشارۀ انگشت اردوغان می پرخد و سه قوا مسخر قدرت مطلق وی هستند، طبیعتاً زمان امتحان ایدۀ کسانی که به کرم دیکتاتور مهربان خوش بین بودند، فرا رسیده است.
اما از شواهد چنین بر می آید که اردوغان چنین قصدی ندارد. به عنوان نمونه، ایلنور چویک روز 17 می 2018 (27 اردیبهشت 1397) در یک مصاحبۀ تلویزیونی با HaberTürk از احتمال از سرگیری پروسۀ آشتی گفت. چویک در پاسخ به سؤال مجری برنامه که آیا یک پروسۀ آشتی جدید می تواند آغاز شود، گفت: «مطمئناً، چرا نباید چنین اقدامی انجام شود؟ اما با توجه به ضیق وقت باید تا پس از انتخابات صبر کرد.» وی به وعده های انتخاباتی اردوغان در خصوص «آزادی بیشتر و دموکراسی» در صورت انتخاب مجدد خود اشاره کرد و گفت «من فکر می کنم در همین چارچوب پروسۀ آشتی نیز می تواند وجود داشته باشد.»
این اظهارات چویک خشم اردوغان را در پی داشت، به طوری که به گفتۀ پایگاه خبری – تحلیلی احوال، بلافاصله پس از برنامه شخصاً با وی تماس گرفت و وی را مورد سرزنش قرار داد. احمد تاکان روزنامه نگار ترک در مقاله ای در روزنامۀ ینی چاغ نوشت اردوغان از پخش این برنامۀ تلویزیونی و اظهارات چویک دربارۀ از سر گیری پروسۀ آشتی پس از انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی خشمگین شد و با چویک تماس گرفت.
ابراهیم کالین سخنگوی اردوغان نیز به صورت رسمی به اظهارات چویک واکنش نشان داد و در 18 آوریل 2018 (28 اردیبهشت 1397) گفت: «پروسۀ آشتی به هیچ وجه در دستور کار رئیس جمهور نیست و نبرد با PKK ادامه خواهد یافت.» کالین در مقام استدلال برای عدم نیاز به از سرگیری پروسۀ آشتی برای حل مسألۀ کردها گفت: «سیاست انکار و استحاله ای که در گذشته وجود داشت دیگر از میان رفته است.» این عین جمله ای است که اردوغان حدود سه سال قبل، روز 23 مارس 2015 (3 فروردین 1394) بر زبان آورد و پیشتر بدان اشاره شد.
محمود بوزارسلان روزنامه نگار متمرکز بر مسألۀ کردها نیز معتقد است نشانه ای مبنی بر تمایل حکومت ترکیه برای حل مسألۀ کردها در دولت جدید اردوغان دیده نمی شود. بوزارسلان در مقاله ای که دوشنبه 24 جولای 2018 (2 مرداد 1397) در المانیتور منتشر شد، نوشت ابقای سلیمان سویلو «وزیر کشور تندرو» و ضد کرد سابق در سمت خود و انتصاب خلوصی آکار «ژنرال ارشد جنگ افروز» و رئیس سابق ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه به عنوان وزیر دفاع، نشانۀ تداوم سیاست فعلی حکومت در قبال کردها است و امیدی برای حل مسأله باقی نگذاشته است.
از نظر اردوغان و هم پیمانان جدید ملی گرا، افراطی و کرد ستیزش، مسألۀ کردها دیگر در ترکیه وجود ندارد. به باور آنها آزادی نیم بندی که در دوران حکومت عدالت و توسعه به کردها داده شد و احترام حد اقلی که در این دوران به زبان و فرهنگ آنها گذاشته شد، اندکی بیش از استحقاق آنان است و به همین دلیل باید مقداری از آن کاست. کردهای ترکیه باید به دهۀ 1990 باز گردند؛ دهۀ ممنوعیت زبان، فرهنگ، موسیقی و حتی نام های کردی برای کودکانی که ترک های افراطی از به دنیا آمدنشان خشمگین می شوند.
به این ترتیب، پیش بینی اوجالان درست از کار درآمد. آن آخرین شانس صلح بود که از دست رفت. جنگ ادامه دارد و پروسۀ آشتی به خاطره ها پیوسته است. (پایان)
بیشتر بخوانید:
آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت اول) / بیستون عباسی
آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت دوم) / بیستون عباسی
آیا سیسه بینگول از کشیش برانسون سالم تر است؟ / سرکان دمیرتاش
ترکیه قصد ندارد از شمال سوریه خارج شود / ریجن
اعراب در اسرائیل، کردها در ترکیه / بیستون عباسی
اردوغان در شولای آتاتورک / ایلهان تانر*
دەنگ بێژ: هنرمند مقاومت در برابر از یاد ر فتگی / دویگو یلدیز
مشکل تراشی حکومت برای گروه های اسلام گرای ترکیه / گوکهان باجیک*
ترکیه به دهۀ 1990 باز گشته است / بارچین یینانچ
زمانی برای ستم گری / نورجان بایسل
آیا وضعیت فوق العاده در ترکیه به پایان رسیده است؟ / سیبل هورتاس*
برات البایراک «دامات سر حکومت» اردوغان: رئیس جمهور آیندۀ ترکیه / بیستون عباسی
نظر شما