۵ مرداد ۱۳۹۷ - ۱۱:۲۴

دەنگ بیژ: هنرمند مقاومت در برابر از یاد ر فتگی / دویگو یلدیز

سرویس ترکیه – در زمانی که زبان و ادبیات کردی با ممنوعیت روبرو بود، دەنگ بیژان با تبدیل افسانه ها و داستان های کردی به آواز، برای حفظ زبان، فرهنگ و حافظۀ جمعی کردها تلاش کردند.

çiya gotê çiya,

Go: “Ka xelqê li vanciya?”

Me go: “Birîndarin,nexasin, tapa wan tinene,

mevê sandîye bilindciya, gelokî êlêra dagerîya?”

کوه به کوه گفت،

گفت: «مردم این دیار کجایند؟»

ما گفتیم: «زخمیند، بیمارند، نمی توانند از جای بجنبند،

ما او [فردی که وفات کرده] را به بلندی ها روانه کردیم، اما با کدام قبیله باز آمده است؟»

فاضل جزیری، دەنگ بێژ یا آواز خوان سنتی کرد، که به ترانۀ موسوم به «حیران ژارو» جان بخشید، دو روز پیش از این جان به جان آفرین باز داد. به گفتۀ آژانس خبری مزوپوتامیا آخرین جملۀ پیرمرد بیمار در بستر مرگ این بود: «مگر نه این که شاکرو در تنهایی و تنگ دستی جان سپرد؟» شاکرو نیز یک دەنگ بێژ ارزشمند دیگر کرد بود.

پیش از آن که از جزیری و شاکرو به عنوان نمایندگان برجستۀ فرهنگ دەنگ بێژی یاد کنیم، لازم است اهمیت تاریخی و سیاسی دەنگ بێژی را در ادبیات عامیانۀ کردی در یابیم.

دەنگ بێژ به کسی گفته می شود که ترانه های عامیانۀ کردی را می خواند که بخش قابل توجهی از ادبیات عامۀ کردی را تشکیل داده اند. واژۀ «دەنگ» به معنی صدا و «بێژ» به معنی خواننده و گوینده است. دەنگ بێژان (صورت جمع دەنگ بێژ) با تاریخی در حدود پنج هزار سال در خاور میانه، سنت ها، افسانه ها، داستان ها و ترانه های کردی را علی رغم فشار شدید بر فرهنگ کردی، حفظ کرده اند. درون مایۀ آواز آنها زیبایی های کردستان و داستان های عاشقانه، و همچنین مرثیه و ابراز اندوه در آواز «خداحافظی» پس از مرگ عزیزان و در مراسم تدفین آنها است.

هنر کلامی در کردستان ارزش زیادی دارد. مشاعره میان شاعران سرشناس، که برای از میدان به در کردن یکدیگر رقابت می کردند، در خاطرۀ زندۀ روستاییان مانده است؛ مخاطبان آنها هنوز از حماسه های نبرد بر افروخته و هنوز از ترانه های عشق متأثرند، و هنوز از هنر نمایی ها و زبان بازی ها سرگرمند. استفادۀ خلاقانه از زبان کردی بخشی اساسی از فولکلور کردی است، که به نوبۀ خود بخشی است از گذشته ای که برای ایجاد خود آگاهی قومی ضروری است.

کردها در طول تاریخ همواره تحت ستم یوده اند، به ویژه از زمانی که مفهوم دولت – ملت وارد خاورمیانه شد. به عنوان مثال، زبان کردی در نخستین دهه های جمهوری ترکیه ممنوع بود، و همچنین اوج ملی گرایی ترکی در دهۀ 1990 فشار زیادی به فرهنگ کردی وارد کرد.

امروزه اهمیت دەنگ بێژ با نقشی که در حفظ فرهنگ کردی دارد خود را نشان می دهد. دەنگ بێژ در کردستان ترکیه، زمانی که ادبیات کردی به واسطۀ سیاست ممنوعیت زبان کردی از سوی حکومت ترکیه تضعیف شده بود، با تبدیل داستان ها و افسانه های کردی به آواز، این فرهنگ را حفظ کرده است. فقدان ادبیات نوشتاری مسئولیت خطیری روی دوش دەنگ بێژان گذاشته است تا این خلأ را پر کنند. بسیاری از عناصر فرهنگی و ادبیات کردی که تقریباً از دست رفته و فراموش شده بودند، توسط دەنگ بێژان منتقل شده اند. این انتقال نه تنها یک فعالیت هنری، بلکه مقاومت برای حفاظت از حافظۀ جمعی کردها در مقابل استحاله بوده است.

دەنگ بێژ فاضل جزیری یکی از برجسته ترین هنرمندان این حوزه در کردستان ترکیه، با شاکرو همکار سالمندتر خود سرنوشت مشترکی داشت: مرگ در تنهایی و فقر.

بسیار جای تأسف است که اغلب این هنرمندان موسیقی در تمام زندگی خود برای بقا می جنگند و البته برای زنده نگاه داشتن فولکلور کردی. دەنگ بێژان نه تنها در طول زندگی خود غرق در مشکلات مالی هستند، بلکه فشار بر زبان و فرهنگ کردی را نیز تحمل می کنند.

امروزه این هنر باستانی فرهنگ کردها با خطر نابودی روبرو است. اگر امروز افسانه ها، داستان ها و ترانه های هزار سالۀ کردی هنوز زنده اند، به دلیل تلاش خارق العادۀ این دەنگ بێژان فراموش شده، مانند جزیری و شاکرو است.

منبع: پایگاه خبری – تحلیلی ریجن

ترجمه: خبرگزاری کردپرس – سرویس ترکیه

بیشتر بخوانید:

مشکل تراشی حکومت برای گروه های اسلام گرای ترکیه / گوکهان باجیک*

آخرین شانس صلح از نگاه اوجالان (قسمت اول) / بیستون عباسی

ترکیه به دهۀ 1990 باز گشته است / بارچین یینانچ

زمانی برای ستم گری / نورجان بایسل

آیا وضعیت فوق العاده در ترکیه به پایان رسیده است؟ / سیبل هورتاس*

برات البایراک «دامات سر حکومت» اردوغان: رئیس جمهور آیندۀ ترکیه / بیستون عباسی

ترکیه در راه دست یابی به سلاح هسته ای؟ / بیستون عباسی

گزارشی از عواقب دو سال وضعیت فوق العاده در ترکیه

پایان وضعیت فوق العاده؛ صفحه ای جدید در سیاست ترکیه / مراد یتکین